Сана мен iсəрекет бiрлiгi принципi

Сана мен iсəрекет бiрлiгi принципi. Сана жəне iсəрекет жантану ғылымының өзектi категориялары. Бұл принциптiң жүйелi зерттелуi 30жылдары басталды. Алғашқы рет сана мен iсəрекеттiң бiрлiгi жөнiндегi идеяны алға тартқан Л.С.Рубинштейн. Ол "iсəрекет жəне сана назар аударылған объекттiң екi, əртүрлi тарапы емес. Олар табиғи бiртұтас; теңдiк емес, бiрлiк" деп жазған. Сана мен iсəрекет бiрлiгi принципi əрекеттiң санасыз, ал сананың əрекет қатыспайынша қалыптаспайтынын негiздейдi. Мұндай көзқарастан сананы тану iсəрекеттi зерттеу арқылы ғана мүмкiн екенi дəлелдендi. Əрқандай ғылыми (саналық) таным əрекет пен оның өнiмiн бiлуден олардың орындалу барысында көрiнетiн басқа психикалық процестерге өтуi қажет. Осылай, сана мен əрекет бiрлiгi принципi психологияның барша объектив əдiстерiнiң негiзiне айналды.

Маңызы

Ғылымға бұл принциптiң енуi iсəрекет теориясын дұрыс түсiнуге бағыт бердi. Осы кезге дейiн психологияның қай бағыты болмасын, психиканы iшкi құбылыс, ал əрекеттi сыртқы деп түсiндiретiн. Ал сана мен əрекет бiрлiгi принципiнен келетiн болсақ, шынында да, психика, сана тек iшкi құбылыс болып қалмайды. Осылайша, əрекет те тек тысқы көрiнiстерiмен танылып қалмай, өзiне тəн iшкi мазмұнға да ие, бiрақ бұл қасиет оның бiр тараптан толық сипатын бере алмайды. Сана мен əрекет бiрлiгiнiң мəнi: тұлғаның санасы мен барша психикалық қасиеттерi əрекетте көрiнiп қана шектелмей, сол əрекет процесiнде қалыптасады да.

Мазмұны

Адамның iшкi де, сыртқы да əлемiнiң бастауы мен барша мазмұны осы iсəрекетте. Осындай пайымдаудан, сана мен психика əрекеттiң iшкi сипатын құрап, ал əрекеттiң сырттан бақылауға келетiн əртүрлi қылық формасында көрiну қасиетi сол психиканың мазмұн сипаты ретiнде қарастырылуы əбден ықтимал (С.Л.Рубинштейн). Нəтижеде, психика жөнiнде əңгiме қозғай отырып, психолог өз назарында бөлек, оқшауланған бiр құбылысты ұстамай, оны iсəрекеттiң мəндi тараптары немесе ажыралмас бөлектерi деп қарастыруы тиiс. Яғни психика iшкi де, сыртқы да сипаттамаларына ие бiртұтас жүйе, ал iсəрекет болса, осы психикалық жүйенi өзiне қамтып, оның қызмет атқаруына нəр беретiн шексiз əлем.

Қолданылған әдебиеттер

Б 12 Жантану негіздері. (Жалпы психология). Жоғарғы оқу орындары студенттеріне арналған дəрісбаяндар жинағы. Алматы, 2006.—306 бет.

Санат

Жантану негіздері