Сарыбас шөже

Сарыбас ШӨЖЕ (Regulus regulus) - шөжелер туысының танымал өкілі.

Сарыбас шөже
Female R. r. regulus in Shetland
Амандық күйі
Least Concern (IUCN3.1)
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарларia Жамағаты: Хордалылар Табы: Құстар Сабы: Passeriformes Тұқымдасы: Regulidae Тегі: Regulus Түрі: R. regulus
Екі-есімді атауы
Regulus regulus (Linnaeus, 1758)
Breeding summer visitor        Resident year-round        Winter visitor (ranges are approximate)

Сарыбас шөже. Утрехт, Нидерланд (2005)

Биологиялық сипаттама

Бұл бозғылт реңді шөже басқа барлық түршелерден баяу дамуымен және төбесіндегі ашықтау реңкті сары жолағымен ерекшеленеді (аталықтарында бұл жолақтың екі қырында қызылсары түс жоқ, ал аналығында ол өте бозалаң және әзер байқалады). Сондай-ақ сары қырларында қара жолақ та азырақ болады. Тәңіртауда мекендейтін қалғандары да ширақ және ұшқалақ, дәл солай шырша бөрікбасында ұдайы ұшып-қонып жүреді, «сисиси» деген шақыру үнін мезгіл-мезгіл ақырын шығарады. Аталықтар күйттік кезеңде дәл солай жаңағы ақырын шығарған үндерден қысқа әуен құрап, сайрап жүреді, ол әуенді тек қана 5-7 метрден аспайтын қашықтықтан естуге болады. Ұясының пішіні жоғарғы жағы қиылған шар сияқты болып келеді. Оны тіннен және құрғақ шөптен тоқиды, ал ұяның ішкі жағына қауырсын және мамықтан төсеніш толтырады. Құстың 8-10 домалақтау ақ түсті жұмыртқаларының ұяға қалай сыйып, орналасатыны түсініксіз. Осындай ұя шыршаның қалың алақанының астына ілінеді, мұндайда шыршаның екі алақанынан, жаңбыр мен қардан қорғайтын екі құламалы шатыр қызметін атқарады. Салындыдағы жұмыртқаларды аналығы 16-18 күн басады, аналықты аталығы қоректендіреді. Балапандарды ата-енелері бірлесіп, 18-20 күн ұяда және тағы бір аптадай балапандар ұядан ұшқан соң жемдейді. Бір жазда кейбір ерте ұялаған жұптардың екі рет балапан өргізіп үлгеруі мүмкін.

Таралуы

Бүкіл Еуразияның, Атлант мүхитынан Тынық мұхитқа дейін қылқанды ормандарда қоныстанатын және жабын қауырсындарының қанықтығымен ерекшеленетін, осы орасан көлемді кеңістікте жабын қауырсындарының қанықты реңімен ерекшеленетін 10- нан астам түршелерді түзетін шағын денелі (5-7 г) құс. Қазақстанда сарыбас шөже Алтайдың қылқанды ормандарында қоныстанады. Мұнда айнымайтын еуропалық түрше, сондай-ақ Тәңіртаудың шыршалы орманында мекендейтін ерекше түрше өмір сүреді.Шөжелер қыстың бір бөлігін қар көшкіні болған кезде тау етегіндегі жазықтықтағы елді мекенге, мысалы, Алматыға төмендеп түсіп, Солтүстік Тәңіртаудың ормандарында - ұялау орындарында өткізеді. Ал бір бөлігі батысқа қарай орын ауыстырып, жазда кездеспейтін жерге, мысалы, Ақсу-Жабағылы қорығы төңірегіндегі Талас Алатауының аршалы сирек орманында пайда болады.

Дереккөз

1. Мектеп энциклопедиясы. Алматы: Атамұра, 2010.