Сарышаян
Сарышаян немесе Қыршаян (лат. Scorpiones) – өрмекшітәрізділер класына жататын жәндіктер отряды. Сарышаяндардың 1750-ге тарта түрі белгілі, олардың ішіндегі 50-дей түрі улы болып саналады.
| Сарышаяндар | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||
| ||||||||||
| түрлері | ||||||||||
|
1750 түрі белгілі |
Қазақстанда 2 түрі: Кавказ және шұбар сарышаян тіршілік етеді.
Сарышаянның ірі түрлерінің дене тұрқы 20 сантиметрге дейін жетеді (Pandinus imperator), майдалары - 13 мм болады. Денесі екі бөліктен: баскөкірек және құрсақтан құралады. Құрсақ бөлігі бунақталған болады: алдыңғы бөлігі жуантық, соңғы бөлігі жіңішкеріп, құйрық тәрізді созылыңқы келеді. Қалқанмен қапталған баскөкірегінде екі жұп ортаңғы үлкен көз және 5 жұп ұсақ қаптал көздері болады. Құрсақ бөлігінің ең соңғы буындағы екі жұп улы бездің өзекшесі үшкір шаншарға ашылады. Қыршаян құйрығын қатты сермеп, улы шаншарымен жемін өлтіреді, одан мал жіне адам ауыр сырқаттанады, кейде тіпті өліп кетуі де мүмкін. Сондықтан қыршаяннан сақтану қажет.
Қыршаянның ауыз бөлігінде кішірек қысқышты күйісаяқ және үлкен қысқышты тұтқыаяқтар болады, ол солар арқылы қорегін аулап, ұстап жейді. Қыршаяндар өкпе арқылы тыныс алады, тірілей балалайды, жас қыршаяндар анасының денесінде жабысып жүреді. Қыршаяндар ауа райы жылы және ыстық елдерде , сондай-ақ ылғалды орманда да, құмды шөл далада, кез келген жерлерде тіршілік ете алады.Саны көп. Сарышаянның түрі елдің бәріне таныс. Бұл - аяқтарында үлкен қысқыштары бар, құйрығы тік көтерілген, оның ұшында бүгілген іспегі бар ұзыншақ буынаяқты. Денесінің ұзындығы 20 см. Сарышаяндар туралы аңыздар мен қияли ертегілерде құйрығындағы улы іспегімен қорқытады. Сарышаянның шағуы - шабуылы немесе қорғанысы. Тірі жемтікпен қоректенеді, егер ірі де белсенді жәндікті ұстаса, алдымен улы іспегімен жансыздандырады. Әдетте жәндіктерді, ұсақ сүтқоректілерді және құстарды сарышаян уы өлтіреді, бірақ адамның өлгені туралы мәлімет өте аз. Бұлардың құрғақ шөлді аймақтан кездестіруге болады. Ымырт пен түнде белсенді. Бірнеше жыл өмір сүреді[1].
Жетісу (Алматы облысы)
өңдеуСарышаян - Жетісу өлкесінің шөлдерінің қарапайым тұрғыны, улы жыртқыш. Оның өлшемдері 4 см-ге дейін жетеді, түнгі өмір салтын жүргізеді және оттың жарығына қонаққа келуі мүмкін [2].
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 95 б., ISBN 5-625-03599-7
- ↑ Алматы туристік аймағы бойынша экскурсиялардың технологиялық карталары 2016.