Синэкологиялық зерттеулер

    Синэкологиялық зерттеулерге белгілі бір географиялық аудандарда (экожүйелерде) табиғи қауымдастықпен (экожүйенің биотикалық компоненті) байланысты абиотикалық және биотикалық компонеттерді зерттеу жатады. Мысалы, өсімдіктер мен жануарлардың бірнеше түрлері тіршілік ететін еменді ормандар немесе жартасты жағалар.

    Мұндай зерттеулерді жүргізген кезде мына мәселерге көңіл аудару керек:

    1. Зерттелетін аудан мен тіршілік ету ортасының жобасын, қажет болса профилін сызу.

    2. Түрлерді және әрбір түрдің санын анықтау.

    3. Тіршілік ету ортасының абиотикалық факторларын өлшеу (немесе жинау және талдау жасау).

    Мұндай зерттеулердің басты мақсаты - зерттеу жүргізетін аймақтағы өсімдіктер мен жануарлардың және олардың арасындағы қарым-қатыстардың сапалық және сандық байланыстарын, сондай-ақ эдафикалық , топографиялық, климаттық факторларын анықтау болып табылады. Осындай ақпараттарды алған соң қоректік тізбектегі организмдердің саны мен таралуын реттейтін факторлардың табиғаты мен маңызын түсініп, ал жете зерттеулер арқылы сандық, биомассалық және энергиялық пирамида құруға болады.

    Зерттелетін жердін картасын жасау. Төменде келтірілген қарапайым әдіс кішігірім учаскелерді мысалы, мөлшері 10x10 шаршы метр болатын шалғындықты немесе кішігірім су айдынын (көлді) карталауға арналған. Алайда мұны үлкен аумақтарға да, мысалы шығанақтың жартасты жағасын карталауға пайдалануға болады.

    1. Зерттеу жүргізетін учаскені таңдап алып, сол учаскенің бір шетіне өлшейтін құрал (рулетка) тарту керек. Өлшейтін құралмен (рулеткамен) негізгі сызық АҮ белгіленеді.

    2. Негізгі сызыққа перпендикуляр бағытта учаскенің ішінде орналасқан табиғи тұспалға (ориентир) дейінгі ара қашықтықты өлшеу керек. Бұл деректерді жазып алу қажет.

    3. Милиметрлік қағаз бетіне сәйкес масштабта АҮ сызығын сызып перпендикуляр бағыттағы барлық өлшенген арақашықтықта көшіру керек.

    4. Сызылған АҮ негізгі сызықты және перпендикуляр бағыттағы арақашықтықты негізге ала отырып табиғи тұспалдарды ескеріп қолдан карта сызу керек.

    5. Егер зерттелетін аудан кішігірім болса, АҮ негізгі сызықты теңдей кесінділірге бөліп оған перпендикуляр сызықты трансекталар жүргізуге болады. Жіпті тарту үшін сол жақтагы АҒ трансектаны негізгі сызық ретінде пайдаланып операцияларды (яғни, тендей кесінділерге бөлуді) қайталап шығу керек. Бұл торды карта бетінде - бір жақ шетін әріптермен (А,В,С және т.с.с.) екінші жағы сандармен белгіленеді.

    6. Учаскедегі өсімдіктер жамылғысы мен құрылымындағы анық өзгешеліктері бар жерлерді белгілеу қажет.

    7. Зерттелетін учаскенің ерекшелігіне байланысты раманың, темір өзекшелі раманың немесе жануарлар аулайтын тордың көмегімен учаскенің бір шетінен бастап (мысалы, солдан оңға қарай) кездескен түрлердің бәрін, олардың санын жазып отыру керек.

    8. Егер учаскенің көлемі үлкен болса және онда сапалық, сандық зерттеулер жүргізу керек болса, онда учаскеде белгілі бір қашықтықтан соң таспалы (лента) трансекталар жүргізу керек. Сосын төртбұрыш (квадрат) әдісімен он жақ бұрышпен таспалы трансектаға дейінгі арақашықтықты өлшеп, зерттеу жүргізетін кез-келген нүктені орнатуға болады.