Солтүстік Каспий артезиан алабы

СОЛТҮСТІК КАСПИЙ АРТЕЗИАН АЛАБЫ, батысында Еділ, Жем өзендері, солтүстігінде Жалпы Сырт қыраттары, оңтүстігінде Каспий т-мен қоршалып шеңбер тәрізді иіле орналасқан терең жер асты су қоймасы. Алаптың палеозой дәуіріне дейінгі тым көне қыртыстардан тұратын табанының тереңд. шет жақтарында 5 – 10 км, ал орт-нда 18 – 23 км-ге жетеді. Солтүстік Каспий артезиан аалабының тік кескінінің орта шенінде, кунгур дәуірінің қыртысында маңайындағы тау жыныстары мен жер асты суларын тұзға қанықтыратын қалың тұзды қабат қалыптасқан. Осыған қарамастан алаптың қойнауында әр кезеңдерде тұщы су қабаттары пайда болған. Су қабаттары геологиялық ерекшеліктеріне байланысты үш ірі артезиандық бөлікке бөлінеді. Оларға солт. Ресейге қарай созылған Жалпы Сырт қыратының оңтүстігіндегі, солтүстік-шығысында Орал, Мұғалжар таулы қыраттарының алдыңғы жағындағы және оңтүстігінде Каспий ойысының тұзды күмбезді сулы алаптары жатқызылады. Аталған үш артезиандық алаптың солтүстік-шығыс бөлігінде қоры мол, минералд. 0,2 – 3 г/л, тұщы және аздап ащы жер асты сулары 300 – 800 м тереңдікте аллювий, палеоген, төменгі бор кеуекті шөгінді жыныстарына таралып жатыр. Көзі ашылған әр ұңғымадан тәулігіне 100 – 120 м3, кей жерде арынды су шығады. Олардың табиғи қоры мыңдаған млрд-қа жетеді, оның үстіне жыл сайын 1,2 – 1,5 млрд. м3– 1,5 млрд. м3 сіңбе су қосылады. Мұнымен қатар пермь дәуірінің тереңдігі 0,5 – 2,5 км құмтасты шөгінділері таралған жерлерінің (Ақтөбе қ. маңы) тұздық суларында (1 л тұздықта) 15 – 43 мг йод, 100 – 120 мг бром, 100 – 400 мг калий, 10 – 100 мг стронций, т.б. элементтер кездеседі. Алаптың солтүстік бөлігіндегі аллювий, неоген-палеоген және жоғ. бор сулы қабаттарында 150 – 300 м тереңдікте жер асты сулары тараған. Ұңғымалары тәулігіне 30 – 60 м3 су береді. Қоры ондаған млрд. м3, әр жылдық тұщы су ресурсы 100 – 150 млн. м3-ге жетеді. Солтүстік Каспий артезиан аалабындағы минералдылығы мен өнімі, қоры аз жер асты сулары оңт. бөлігінде орналасқан.