Солтүстік Қазақстан шөгінді алабы

Солтүстік Қазақстан шөгінді алабы - мезозой-кайнозой шөгінділерінен құралған, солтүстікке қарай жайпақтана құлдилайтын моноклин. Жалпы алғанда шығысында орналасқан Ертіс маңы шөгінді алабымен бірге байтақ Батыс Сібір шөгінді алабының оңтүстік шеті болып табылады. Солтүстік Қазақстан облысында, Сілетітеңіз көлі мен Севастополь терең жарылымының аралығында орналасқан, ауданы 50 мың км²-ге жуық. Алапты зерттеу 2,0 км-ге жуық тереңдікте карбонның терригендік-карбонатты таужыныстарын аршыған Петропавл ойысының Рявкин құрылымындағы бірінші терең ұңғыманы бұрғылаудан басталды. Кейінірек (1940-43 ж.) Асанов, Токуша құрылымдарында 18 құрылымдық ұңғыма бұрғыланды, бұлардың нәтижелері бойынша алаптың геологиялық моделі жасақталды. Протерозой мен төменгі палеозойдың деформацияланған және метаморфтанған таужыныстарынан тұратын кристалдық іргетас жаралымдары терең жарылымдармен тілімдене отырып әр түрлі тереңдіктерге төмендеген жекелеген блоктарға дараланған. Төмендеген блоктардың бетін қалыңдығы 3,0-4,0 км-ге дейін жететін, ортаңғы карбон-пермнің қызыл түсті шөгінділерімен үйлесімсіз жабылған төменгі-ортаңғы девонның және фамен-төменгі карбонның қалың эффузиялық-шөгінді қатқабаты көмкерген. Таужыныстардың мезозой-кайназойлық кешенінен құралған платформалық тыс (>2,0 км) дамудың киммерийілік сатысында қалыптасқан грабендерді (негізінен юра шөгінділері) толтырады. Батыс Сібір шөгінді алабына ұқсас келген бұл алапта мұнайлылықты, газдылықты фамен-төменгі карбон таужыныстарымен, сондай-ақ юра-бор шөгінділерімен байланыстырады.