Софья Александровна Яновская
Софья Александровна Яновская (Неймарк т.; 19 (31) қаңтар, 1896 - 24 қазан 1966)[1] — кеңес одағының математикі, философ, мұғалім, КСРО уақытында математика философиясы мектебінің негізін қалаушы.
| Софья Александровна Яновская | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері |
Пружаны, Гродненская губерниясы (қазіргі Брестская ауданы) |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері |
Мәскеу, КСРО |
| Азаматтығы |
КСРО |
| Ғылыми аясы |
математиканың негіздері, математикалық логика, философия, математиканың тарихы |
| Жұмыс орны |
Мәскеу мемлекеттік университеті |
| Ғылыми дәрежесі |
1935 ж. - физика-математика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесі, диссертация қорғаусыз қалған. |
| Ғылыми атағы |
профессор |
| Ғылыми жетекші |
С. О. Шатуновский |
| Атақты шәкірттері |
Э. Я. Бахмутская, И. Г. Башмакова, Д. П. Горский, И. Лакатос, И. С. Ланденко, И. И. Лихолетов, Т. Л. Майстрова, Л. Е. Майстров, Б. Ю. Пильчак, А. Е. Райк, К. А. Рыбников. |
| Несімен белгілі |
кеңес одағының математика философиясы мектебінің негізін қалаушы |
| Марапаттары |
|
Өмірбаяны
өңдеуСофия Неймарк еврейлердің Грудно губерниясының (қазіргі Брест облысының) Пружани қаласында есепшінің отбасында дүниеге келген. Көп ұзамай отбасы Одессаға көшті.[2]
1914 жылы №2 Одесса гимназиясын бітіргеннен кейін, Новороссийск университетінің әйелдерге арналған жоғары курстарының табиғи бөліміне оқуға түседі. Оның математикада көрсеткен жетістігін байқаған мұғалімдер, оны математикалық бөлімге ауыстыруға ұсыныс жасайды. 1917 жылы оқуын тоқтатуға мәжбүр болып, революциялық күреске қосылады.Азамат соғысы және Антанта күштерінің басып кіруі кезінде Софья Яновская Одесса большевиктердің астыртын жұмыстары мен Қызыл Крест құпия әрекеттеріне қатысты. 1918 жылы қарашада ол Украинаның Комунистикалық партиясының мүшесі болды. Ол «Коммунист» (Одесса большевиктер комитетінің органы) газетінің хатшысы бола тұра, майдан шебі арқылы заңсыз әдебиеттерді тасымалдаумен айналысқан. Ақ гвардияшылардың Одессадан шегінуі кезінде Қызыл Армия тобымен бірге тұтқынға алынып, өлімнен әрең қашып құтылды: өлім жазасына кесілген кезде өзенге құлап, жүзіп қашып кетті.
1918 жылы Софья Александровна белсенді большевике Исаак Ильич Яновскийге тұрмысқа шықты. 1919 жылы Элисаветградқа көшіп келіп, Қызыл Армия қатарына қосылды. Алдымен саяси Қызыл Армия сарбазы, кейінен 12-Армияның Саяси Басқармасында "Қызыл Армия" газеті редакторының көмекшісіне ауысады.
1920 жылдан 1923 жылға дейін партияның Одесса губерниялық комитетінде жұмыс атқарады. 1923 жылы Қызыл Профессорлар институтына жіберіліп, Мәскеу мемлекеттік университетінде Д.Ф.Егоровтың семинарына қатыса бастайды.
1925 жылы Мәскеу мемлекеттік университетінде магистранттар мен аспиранттарға арналған математика әдістемесі бойынша семинарын басқаруға алды. 1928 жылы математика философиясы саласындағы алғашқы еңбек жарық көрді: «Гегельдегі санат категориясы және математиканың мәні». 1929 жылы Қызыл Профессорлар институтын аяқтайды. 1930 жылы «Қазіргі кездегі математика философиясындағы идеализм» атты екінші еңбегі жарық көрді.
1931 жылы Яновскаяға профессор атағы берілді, Мәскеу Математикалық Одағының мүшесі болуға сайланды, ал 1935 жылы оған қорғаусыз болған диссертацияға физика-математика ғылымдарының докторы дәрежесі берілген.
1935 жылы Софья Яновская Людвиг Витгенштейннің КСРО-ға сапары кезінде онымен бірге Мәскеу қаласында болды. Ол философқа Кеңес Одағында өмір сүру идеясынан бас тартуға кеңес берді.[3]
1941 жылдан 1943 Ұлы Отан соғысы болған жылдары Пермь мемлекеттік университетінде жұмыс істейді. Осы уақыт кезінде, Софья Яновская көптеген оқушыларды математикаға қызығушылын оятатын, солардың қатарында болашақ академик О.А.Олейникта болды.
1943 жылы Мәскеу мемлекеттік университетінің механика-математика факультетінде математикалық логика бойынша И.И.Жегалкинмен және П.С.Новиковпен бірігіп, ғылыми семинарын ұйымдастырды. Математика тарихы бойынша тағы бір семинар 1944 жылы Мәскеу мемлекеттік университетінде А.П.Юшкевич, С.А.Яновская және М.Я.Выгодский басқарушылығымен жүргізілді. 1948 жылы «Тарихи-математикалық зерттеулер» деп аталатын семинар материалдарын жариялау басталды: бұл әлемдегі алғашқы математика тарихының мамандандырылған жылнамасы болды.
Яновскаяның математикалық логика саласындағы жұмыстары 1959 жылы 3 наурызда Мәскеу мемлекеттік университетінің механика-математика факультетінің математикалық логика кафедрасының ашылуына көмегін тигізді. Кафедраны құру кезінде ол негізгі ұйымдастырушылық жұмыстарын жүргізді. Софья Яновская өмірінің соңғы күндеріне дейін кафедрада профессор болды.