Стафилинидтер

Стафилинидтер
	;
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Жануарлар;
Жамағаты:	Буын аяқтылар;
Табы:	Бұнақденелер;
Сабы:	Қатты қанаттылар;
Тұқымдасы:	Стафилинидтер;
Екі-есімді атауы
	Staphylinidae; Latreille, 1802

Биологиялық сипаты

Стафилинидтер - 40 мыңнан аса түрі тіршілік ететін қоңыздардың ең қыруар тұқымдасы. Сырттай ол ересек қоңызға қарағанда,қандай да бір жәндіктің дернәсілін еске түсіреді. Оларға тән ең маңызды нышан - ұшы қырқылып қалғандай қысқа топшылары, ол тек құрсағының алдыңғы бөлігін ғана жауып тұрады. Оларға тігінен және көлденең айқасқан жұқа ұшқыш қанаттарын бүркеуге бұл толығымен жеткілікті. Құрсақтары ұзын, қозғалмалы және қоңыздар жүгіріп бара жатқанда оның жоғарғы ұшын жиі жырып алады. Әдетте бұл жәндіктер күн сәулесі түскен жерлерден қашқақтайды, өйткені қысқа топшылары оларды ылғал жоғалтудан нашар қорғайды. Бірақ көлеңкелі және ылғалды орындарда құп-құрғақ болып жүреді: оларды топырақтан,орман төсіемелерінен, тастардың астынан және ағаш үйіндісінен, борсыған өсімдік қалдықтарынан, көңнен, жануар өлімтігінен, саңырауқұлақтардан және гүл тостағаншасынан жолықтыруға болады.Стафилинидтердің басым көпшілігі – жыртқыштар. Және қоңыздар мен олардың дернәсілдері (ересек дарақтан оларды тек қанаттарының жоқтығы ғана ерекшелеп тұрады) шыбын мен қоңыздардың дернәсілдеріне, қуыршақтарына, көбелектердің жұлдызқұрттары мен қуыршақтарына, сона, қырықаяқ, кене, шырышты ұлу және бақа да ұсақ омыртқасыздардың дернәсілдеріне жаудай тиеді.

Тұқымдастары және олардың өмір сүретін жері

Бізге таныс аңқыма стафилин (халық аузында ол “сасық қоңыз” деп айтылады) – ұзындығы 3 см болатын тұқымдастың ең ірі өкілі. Оның реңі қара, тек мұрттарының ұштары ғана жирен түстес. Барлық денесі нәзік талшықтармен бүркелген. Өз атауына ол денесіндегі арнайы бездер жағымсыз иіс шығарып тұратындықтан ие болған. Бұл иіс улы және шырыштары тиген жерін күйдіреді. Стафилинді татып көретін кесірткелер бірден оны түкіріп тастайды және делбе болған малдай басын ұзақ уақыт сілкілейді. Осындай химиялық қару тұқымдастың басқа да көптеген өкілдерінің иеншісіне тиген. Жағалау көкқанатын көк топшысынан және сарғылт реңінен оңай ажыратуға болады. Жағалау көкқанаты деп аталатын себебі,өзен мен тоғанның батпақты аймақтарында тіршілік етеді. Бұл қоңыз күндізгі өмір салтын ұстанады, оның ашық түсі улы екендігін паш етіп тұрады (улы заттар оның гемолимфасын құрайды) . Стафилинидтер әрқашан жылы, құрғақ және азық-ауқат, бүрге мен кенелерге кенелген кеміргіш індерінде тіршілік етеді. Ал олардың Оңтүстік Америкада мекендейтін кейбір түрлері ірі кеміргіштердің жүндес терісінен жайлы орын тапқан. Стафилинидтердің арасында құмырсқалардың да тұрақты тұрғындары кездеседі. Олардың біреулері барлық қалдықтарды жойып, құмырсқаларға илеуде тәртіп сақтауға жәрдемдеседі, басқалары құмырсқалардың жұмыртқалары мен дернәсілдерін талғажау етеді. Мұндай “жақсылықты білмейтін” тұрғынға ломезуха жатады. Оның өмірі жирен орман құмырсқаларының илеуінде өтеді. Бұл қоңыз құмырсқаларға есірткі өндіретін зат бөледі, сонымен ломезуханың құрсағындағы талшықтарды жалайды. Бұл қоңыздың дернәсілін құмырсқалар өз ұрықтарындай қолдарымен тамақтандырады.

Систематикасы

Жалпы көп таралған түрлерінің саны 55 000(2009).Бұрынғы тұқымдастары өзіне 45000 түр қосты(1998 жылы),және де олар тұқымдас тармақтарға қосылды.Осы стафилинидтерді қазіргі кезде 4 тармаққа бөледі:

подсемейства Glypholomatinae, Microsilphinae, Omaliinae, Empelinae, Proteininae, Micropeplinae, Neophoninae, Dasycerinae, Protopselaphinae, Pselaphinae, Scydmaeninae
подсемейства Phloeocharinae, Olisthaerinae, Tachyporinae, Trichophyinae, Habrocerinae, Aleocharinae
подсемейства Trigonurinae, Apateticinae, Scaphidiinae, Piestinae, Osoriinae, Oxytelinae
подсемейства Oxyporinae, Megalopsidiinae, Steninae, Euaesthetinae, Solieriinae, Leptotyphlinae, Pseudopsinae, Paederinae, Staphylininae

Omaliinae MacLeay, 1825

Триба Eusphalerini Hatch, 1957
- Eusphalerum Kraatz, 1857
Триба Omaliini MacLeay, 1825
- Acrolocha Thomson, 1858
- Acrulia Thomson, 1858
- Hapalaraea Thomson, 1858
- Hypopycna Mulsant & Rey, 1880
- Micralymma Westwood, 1837
- Omalium Gravenhorst, 1802
- Phloeonomus Heer, 1839
- Phloeostibia Thomson, 1858
- Phyllodrepa Thomson, 1859
- Pycnoglypta Thomson, 1858
- Xylodromus Heer, 1839
- Xylostibia Ganglbauer, 1895
Триба Anthophagini Thomson, 1859 (= Brathininae LeConte, 1861)
- Acidota Stephens, 1829
- Anthobium Samouelle, 1819
- Brathinus
Триба Coryphiini Portevin, 1929
- Boreaphilus Sahlberg, 1832
- Coryphium Stephens, 1834
- Coryphiomorphus Zerche, 1988
- Eudectus Redtenbacher, 1856

Proteininae Erichson, 1839

Megarthrus Curtis, 1829
Metopsia Wollaston, 1854
Proteinus Latreille, 1796

Micropeplinae Leach, 1815

Arrhenopeplus Koch, 1937
Micropeplus Latreille, 1809

Pselaphinae Latreille, 1802

Триба Euplectini LeConte, 1861
- Bibloplectus Reitter, 1882
- Bibloporus Thomson, 1859
- Euplectus Leach, 1817
- Leptoplectus Casey, 1908
- Meliceria Raffray, 1898
- Plectophloeus Reitter, 1891
- Pseudoplectus Reitter, 1881
- Saulcyella Reitter, 1901
- Trimium Aubé, 1833
Триба Batrisini Reitter, 1882
- Batrisodes Reitter, 1882
- Batrisus Aubé, 1833
Триба Goniacerini Reitter, 1882 (1872)
- Amauronyx Reitter, 1881
- Brachygluta Thomson, 1859
- Bryaxis Kugelann, 1794
- Bythinus Leach, 1817
- Reichenbachia Leach, 1826
- Rybaxis Saulcy, 1876
- Trichonyx Chaudoir, 1845
- Trissemus Jeannel, 1949
- Tychus Leach, 1817
Триба Pselaphini Lateille, 1802
- Centrotoma Heyden, 1849
- Chennium Latreille, 1807
- Pselaphaulax Reitter, 1909
- Pselaphus Herbst, 1792
- Tyrus Aubé, 1833
Триба Clavigerini Leach, 1815
- Claviger Preyssler, 1790

Phloeocharinae Erichson, 1839

Phloeocharis Mannerheim, 1830

Olisthaerinae Thomson, 1859

Olisthaerus Dejean, 1833

Tachyporinae MacLeay, 1825

Триба Mycetoporini Thomson, 1859 (= Bolitobiini Horn, 1877)
- Bolitobius Samouelle, 1819
- Bryophacis Reitter, 1857
- Bryoporus Kraatz, 1857
- Carphacis Des Gozis, 1886
- Ischnosoma Stephens, 1829
- Lordithon Thomson, 1859
- Mycetoporus Mannerheim, 1830
Триба Tachyporini MacLeay, 1825
- Cilea Jacquelin du Val, 1856
- Coproporus Kraatz, 1858
- Lamprinodes Luze, 1901
- Lamprinus Heer, 1839
- Sepedophilus Gistel, 1856
- Tachinus Gravenhorst, 1802
- Tachyporus Gravenhorst, 1802

Habrocerinae Mulsant & Rey, 1875

Habrocerus Erichson, 1839

Trichophyinae Thomson, 1859

Trichophya Mannerheim, 1830

Aleocharinae Fleming, 1821

Триба Dorylogastrini Wasmann 1916
- Berghoffia Kistner, 2003
- Dorylogaster Wasmann, 1904
Триба Dorylomimini Wasmann 1916
- Dorylocratus Wasmann, 1916
- Dorylomimus Wasmann, 1902
- Dorylonannus Wasmann, 1916
- Jeanneliusa Bernhauer, 1936
Триба Ecitocharini Seevers, 1965
- Campbellia Kistner & Jacobson, 1990
- Ecitochara Wasmann, 1887
- Ecitodaemon Reichensperger, 1939
- Ecitomorpha Wasmann, 1889
- Ecitophya Wasmann, 1900
- Ecitoschneirla Kistner & Jacobson, 1990
- Ecitosymbia Bruch, 1923
- Ecitoxenia Wasmann, 1900
- Retteneciton Kistner & Jacobson, 1990
- Seeverseciton Kistner & Jacobson, 1990
Триба Ecitogastrini Fenyes, 1918
- Ecitogaster Wasmann, 1900
Триба Aleocharini Fleming, 1821
- Aleochara Gravenhorst, 1802
- Tinotus Sharp, 1883
Триба Oxypodini Thomson, 1859
- Подтриба Oxypodina Thomson, 1859
  - Acrostiba Thomson, 1858
  - Amarochara Thomson, 1858
  - Calodera Mannerheim, 1830
  - Cephalocousya Lohse, 1971
  - Chanoma Blackwelder, 1952
  - Chilomorpha Krasa, 1914
  - Crataraea Thomson, 1858
  - Devia Blackwelder, 1952
  - Dexiogya Thomson, 1858
  - Haploglossa Kraatz, 1856
  - Hygropora Kraatz, 1856
  - Ilyobates Kraatz, 1856
  - Ischnoglossa Kraatz, 1856
  - Mniusa Mulsant & Rey, 1875
  - Ocalea Erichson, 1837
  - Ocyusa Kraatz, 1856
  - Oxypoda Mannerheim, 1830
  - Parocyusa Bernhauer, 1902
  - Pentanota Bernhauer, 1905
  - Phloeopora Erichson, 1837
  - Poromniusa Ganglbauer, 1895
  - Pyroglossa Bernhauer, 1901
  - Stichoglossa Fairmaire & Laboulbene,1856
  - Thiasophila Kraatz, 1856
- Dinardina Mulsant & Rey, 1873
  - Dinarda Samouelle, 1819
- Meoticina Seevers, 1978
  - Meotica Mulsant & Rey, 1873
- Tachyusina Thomson, 1859
  - Brachyusa Mulsant & Rey, 1874
  - Dasygnypeta Lohse, 1974
  - Gnypeta Thomson, 1858
  - Ischnopoda Stephens, 1835
Триба Athetini Casey, 1910
- Acrotona Thomson, 1859
- Actophylla Bernhauer, 1908
- Alevonota Thomson, 1856
- Alianta Thomson, 1858
- Aloconota Thomson, 1858
- Amischa Thomson, 1858
- Anopleta Mulsant & Rey, 1874
- Atheta Thomson, 1858
- Brundinia Tottenham, 1949
- Cadaverota Yosii & Sawada, 1976
- Callicerus Gravenhorst, 1802
- Coprothassa Thomson, 1859
- Dacrila Mulsant & Rey, 1874
- Dadobia Thomson, 1856
- Dilacra Thomson, 1858
- Dinaraea Thomson, 1858
- Disopora Thomson, 1859
- Dochmonota Thomson, 1859
- Geostiba Thomson, 1858
- Halobrecta Thomson, 1858
- Hydrosmecta Thomson, 1858
- Liogluta Thomson, 1858
- Lundbergia Muona, 1975
- Lyprocorrhe Thomson, 1859
- Nehemitropia Lohse, 1971
- Ousipalia Des Gozis, 1886
- Pachnida Mulsant & Rey, 1874
- Pachyatheta Munster, 1930
- Paranopleta Brundin, 1954
- Philhygra Mulsant & Rey, 1873
- Pycnota Mulsant & Rey, 1874
- Schistoglossa Kraatz, 1856
- Thamiaraea Thomson, 1858
- Tomoglossa Kraatz, 1856
- Trichiusa Casey, 1856
- Trichomicra Brundin, 1941
Триба Falagriini Mulsant & Rey, 1873
- Borboropora Kraatz, 1862
- Falagria Samouelle, 1819
- Myrmecopora Saulcy, 1865
- Bohemiellina Machulka, 1941
- Anaulacaspis Ganglbauer, 1895
- Cordalia Jacobs, 1925
- Falagrioma Casey, 1906
- Myrmecocephalus MacLeay, 1871
Триба Lomechusini Fleming, 1821 (= Myrmedoniini Thomson, 1867)
- Drusilla Samouelle, 1819
- Үлгі:Bt-ruslat
- Lomechusoides Tottenham, 1939
- Zyras Stephens, 1835
Триба Homalotini Heer, 1839
- триба Gyrophaenina Kraatz, 1856
  - Agaricochara Kraatz, 1856
  - Encephalus Kirby, 1832
  - Gyrophaena Mannerheim, 1830
- триба Bolitocharina Thomson, 1859
  - Bolitochara Mannerheim, 1830
  - Euryusa Erichson, 1837
  - Heterota Mulsant & Rey, 1874
  - Leptusa Kraatz, 1856
  - Phymatura J. Sahlberg, 1876
  - Tachyusida Mulsant & Rey, 1872
- триба Silusina Fenyes, 1918
  - Silusa Erichson, 1837
- триба Homalotina Heer, 1839
  - Anomognathus Solier, 1849
  - Homalota Mannerheim, 1830
  - Pseudomicrodota Machulka, 1935
  - Thecturota Casey, 1893
  - Rhopalocerina Reitter, 1909
  - Clavigera Scriba, 1859
  - Cyphea Fauvel, 1863
Триба Placusini Mulsant & Rey, 1871
- Placusa Erichson, 1837
Триба Autaliini Thomson, 1859
- Autalia Samouelle, 1819
Триба Phytosini Thomson, 1867
- Arena Fauvel, 1862
- Phytosus Curtis, 1838
Триба Diglottini Jacobson, 1909
- Diglotta Champion, 1887
Триба Hygronomini Thomson, 1859
- Hygronoma Erichson, 1837
Триба Hypocyphtini Laporte de Castelnau, 1835 (= Oligotini Thomson, 1859)
- Cypha Samouelle, 1819
- Holobus Solier, 1849
- Oligota Mannerheim, 1830
Триба Myllaenini Ganglbauer, 1895
- Myllaena Erichson, 1837
Триба Gymnusini' Heer, 1839
- Gymnusa Gravenhorst, 1806
Триба Deinopsini Sharp, 1883
- Deinopsis Matthews, 1838

Scaphidiinae Latreille, 1807

Триба Scaphidiini Latreille, 1807
- Scaphidium Olivier, 1790
Триба Scaphisomatini Casey, 1894
- Scaphisoma Leach, 1815

Oxytelinae Fleming, 1821

Триба Delasterini Reitter, 1909
- Deleaster Erichson, 1839
- Syntomium Curtis, 1828
Триба Cophrophilini Heer, 1839
- Coprophilus Latreille, 1829
- Coprostygnus
- Coprotrichus
- Homalotrichus
Триба Thinobiini J. Sahlberg, 1876
- Aploderus Stephens, 1833
- Bledius Samouelle, 1819
- Carpelimus Kirby, 1819
- Manda Blackwelder, 1952
- Ochthephilus Mulsant & Rey, 1856
- Planeustomus Jacquelin du Val, 1857
- Thinobius Kiesenwetter, 1844
- Thinodromus Kraatz, 1858
Триба Oxytelini Fleming, 1821
- Anotylus Thomson, 1859
- Oxytelus Gravenhorst, 1802
- Platystethus Mannerheim, 1830

Steninae MacLeay, 1825

Dianous Samouelle, 1819
Stenus Latreille, 1796

Euaesthetinae Thomson, 1859

Edaphus Motschulsky, 1857
Euaesthetus Gravenhorst, 1806

Paederinae Fleming, 1821

Achenium Leach, 1819
Astenus Stephens, 1833
Chloecharis Lynch, 1884
Lathrobium Gravenhorst, 1802
Lithocharis Dejean, 1833
Luzea Blackwelder, 1952
Medon Stephens, 1833
Ochthephilum Stephens, 1829
Paederidus Mulsant & Rey, 1877
Үлгі:Bt-ruslat
- Үлгі:Bt-ruslat
Pseudomedon Mulsant & Rey, 1877
Rugilus Samouelle, 1819
Scopaeus Erichson, 1840
Sunius Stephens, 1829

Staphylininae Latreille, 1802

Триба Xantholinini Erichson, 1839
- Gauropterus Thomson, 1856
- Gyrohypnus Mannerheim, 1830
- Hypnogyra Casey, 1906
- Leptacinus Erichson, 1839
- Leptophius Coiffait, 1983
- Megalinus Mulsant & Rey, 1877
- Nudobius Thomson, 1860
- Phacophallus Coiffait, 1956
- Xantholinus Dejean, 1821
Триба Othiini Thomson, 1859
- Atrecus Jacquelin du Val, 1856
- Othius Stephens, 1839
Триба Philonthini Kirby, 1837
- Bisnius Stephens, 1829
- Cafius Stephens, 1829
- Erichsonius Fauvel, 1874
- Gabrius Stephens, 1833
- Gabronthus Tottenham, 1955
- Neobisnius Ganglbauer, 1895
- Үлгі:Bt-ruslat
  - Үлгі:Bt-ruslat
- Rabigus Mulsant & Rey, 1876
- Remus Holme, 1837
Триба Staphylinini
- Подтриба Staphylinina Latreille, 1802
  - Үлгі:Bt-ruslat
    - Үлгі:Bt-ruslat [серый]
  - Dinothenarus Thomson, 1858
    - Үлгі:Bt-ruslat
  - Үлгі:Bt-ruslat
    - Үлгі:Bt-ruslat [мохнатый]
  - Үлгі:Bt-ruslat
    - Үлгі:Bt-ruslat
  - Ontholestes Ganglbauer, 1895
  - Platydracus Thomson, 1858
  - Үлгі:Bt-ruslat
    - Үлгі:Bt-ruslat
  - Tasgius Stephens, 1829
- Подтриба Quediina Kraatz, 1858
  - Acylophorus Nordmann, 1837
  - Euryporus Erichson, 1839
  - Heterothops Stephens, 1829
  - Quedius Stephens, 1829
  - Velleius Samouelle, 1819
Триба Tanygnathinini Reitter, 1909
- Atanygnathus Jacobson, 1909

Фотогалерея

Ocypus sp.
Tachyporus obtusus
Ocypus olens
Paederus littoralis

Дерек көздер

Балалардың энциклопедиясы РОСМЭН,Жәндіктер,Мәскеу Росмэн 2012.

Сыртқы сілтемелер

Стафилиниды (Staphylinidae)
Каталог Staphylinidae с 1758 до 2000. Мұрағатталған 28 қыркүйектің 2007 жылы.
Стафилинидф мировой фауны на сайте University of Florida
http://www.apollobooks.com/PDF/PalStaphIndex.pdf%7Cместо=Stenstrup(қолжетпейтін сілтеме), Denmark|издательство=Apollo Books|год=2004|том=2|pages=237|allpages=942|isbn=87-88757-74-9}}
К. А. Гребенников Аннотированный список стафилинид (Coleoptera, Staphylinidae) Нижнего Поволжья Мұрағатталған 20 шілденің 2010 жылы.