Стильдеу

Стильдеу - тілдік материалды ұйымдастырудың негізгі принциптері мен көзге айқын көрініп тұратын сыртқы тілдік белгілерге сәйкес көркемдік баяндауды саналы түрде құру. Сыртқы тілдік белгілер әлеуметтік ортаға, тарихи кезеңге, әдеби бағытқа, мектепке, жанрға, ресми құжаттарға, әлдебір жазушының жеке сөз саптау ерекшелігіне тән болып келеді. Стильдеудің басты түрі фольклорға, ауызекі-тұрмыстық тілге негізделген оқырмандарға мәнерлегіш әсер қалдыратын, эстетикалық жағынан барынша ықпалды стиль болып табылады. Стильдеу сан алуан идеялық-эстетикалық мақсаттарда: тарихи баяндау үшін, өткен кездердегі әлеуметтік топтың бейнесін қалыптастыру үшін, сатиралық немесе юморлық ыңғайда жұмсалуы мүмкін. Тарихи шығармалардың қай-қайсы да (роман, поэма, повесть, драма) сол дәуірге лайық сөздің қолданылуын талап ететіні белгілі. Мұндай мысалдар қазақ тілінде да баршылық. Мысалы, М. Әуезовтің "Абай жолы" роман-эпопеясында, Ғ. Мүсіреповтің "Оянған өлкесінде", Ә. Әлімжановтың, I. Есенберлиннің, Ә. Кекілбаевтың, М. Мағауиннің тарихи тақырыпқа жазылған шығармаларында көнерген сөздер (архаизмдер) мен историзмдердің, фразеологизмдердің мүмкіндігінше мол және орнымен қолданылғанына көзіміз жетеді. Мұндай шығармалары арқылы авторлар, бір жағынан, қазіргі қолданысымызда жоқ немесе өте аз ұшырасатын сөздерді айналымға түсіріп, тілдің байлығын арттырудың тағы бір жолын көрсетіп отырса, екінші жағынан, көркем бейнелер жасауда мүмкіндіктің молая түскенін дәлелдейді. Мұндайда әңгіме жекелеген лексикалық бірліктер мен фразеологизмдер төңірегімен шектеліп қалмаса керек. Стильдеу барысында синтаксистік құрылымдар (конструкциялар) сияқты күрделі тілдік құралдардың да архаизм тұрғысынан жаңартылып отырғанын да назардан тыс қалдырмау керек. Оның үстіне, мұндай жайларды тек авторлық баяндау тұрғысынан ғана емес, кейіпкерлердің сөздер және бұл екеуінің (авторлық баяндау мен кейіпкер тілі) байланысы жағынан бірлікте қарастырған жөн.