Сынған терезелер теориясы

Сынған терезелер теориясы - жалпы заң бұзушылық деңгейіне әсер ететін фактор ретінде ұсақ құқық бұзушылықтың әсерін қарастыратын криминалогиялық теория. Алғаш 1982ж. американдық социологтар Джеймс Уилсон және Джордж Келлинг енгізген. Оның атауы теорияның қарапайым мысалынан шыққан: "Егер ғимараттың бір терезесі сынып, жөнделмесе, біраз уақыттан кейін ғимараттың бірде-бір бүтін терезесі де қалмайды".

Теория

Теория бойынша, тыйым салынған жерлерге қоқыс лақтыру, вандализм, маскүнемдік, метро турникеттерінен секіріп өту сияқты ұсақ құқық бұзушылыққа қоғам көз жұмса, бұл әрі қарай ірі және қауіпті заң бұзушылықтың жасалуына әкеледі. Қарапайым түрде мұның психологиялық механизмін "Өзгелер істей алса, мен неге істей алмаймын?" деген сөзбен суреттеуге болады. Адам жасалған қылмыстың жазаланбауын немесе орны толтырылмауын көрсе, ол тәртіпті елемей қояды. Бұл біртіндеп ауыр қылмыстың санының өсуіне әсер етеді. Керісінше, кез-келген тәртіптің сақталмауы қатаң қадағаланатын болса, ешкімнің оны бұзуға дәрмені бармайды.

Қолданудағы тәжірибе

Сынған терезелер теориясы бірінші рет Нью-Йоркте, одан кейін басқа АҚШ, Еуропа, Оңтүстік Африка, Индонезияның қалаларында қолданысқа енді. 1994ж. криминалды Нью-Йорк мэрі Рудольф Джулиани және полиция комиссары Уильям Браттон граффити, қайыршылық, төбелес, маскүнемдік сияқты кішігірім мәселелермен күресуге қыруар күш жұмсады. Бастапқыда халық мұны келеке етіп қарсы алса да, нәтижесінде қылмыс саны жылына 2200 ден 1000-ға дейін азайды. Осылайша, олар таза және қауіпсіз қалаға қолдары жетті және ірі заң бұзушылықпен күресуге көюірек мүмкіндіктер ашылды.

Теріс жақтары

Алайда, бұл теорияның теріс жақтары да бар. Құқықтары кеңейген тәртіп сақшыларырының әрекеті халыққа зиян келтіруі мүмкін. Адамдар тіпті кез-келген абайсыздғының кесірінен жазалана бастайды, кей мемлекеттерде ол үкіметтің расистік әрекет үшін айыпталуына әкеледі. Жеке кеңістігі жоқ кедейлер керісінше қылмыскерлерге айналады. Оған қоса, қаланың белгілі жерлері "жақсарғанда", ол жердегі тұрмыстың бағасы өседі, сондықтан қаланың "өркениетті" аймақтарында дәулетті адамдар жиналып, кедейлер шетке ығысады.

Дереккөздер

• https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B1%D0%B8%D1%82%D1%8B%D1%85_%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BD
• https://en.wikipedia.org/wiki/Broken_windows_theory