Сэмюель Ричардсон

Сэмюель Ричардсон (ағылш. Samuel Richardson; 19 тамыз 1689, Дербишир — 4 шілде 1761, Парсонс-Грин) - ағылшын жазушысы. Англияда роман өнерінің жаңа қарқынмен дамуы Сэмюель Ричардсон есімімен тығыз байланысты. Оның өмірлік жолының өзі ХVIII ғасырдың буржуазиялық орта үшін өте үлгілі болды. Сэмюель 1689 жылы Дербшлер графтығында ағаш ұстасының жанұясында дүниеге келді. Ол жекеменшік грамматикалық мектепте оқып, тәлім-тәрбие алады. Он жеті жасында Лондонға келіп, жерлік баспаханашыға үйренуші болып жұмысқа орналасады. Мұнда ол көп жұмыс істеп, шәкірттен шеберлікке дейінгі барлық жолды жүріп өтеді. Әуелі қожайынының сеніміне кіріп, оң қолы, кейіннен серіктесі болып, қожайынның қызына үйленген соң, қожайын-қайын тасының баспаханасына ие болып қалады. Мектепте оқыған кезінен бастап, кейін баспахана көмекшісі ретінде де Ричардсон өзінің сауатсыз достары мен таныстарының хаттарын жазып беріп отырған. Одан, негізінен, сауаты жоқ қызметші қыздар ауылдағы ата-аналарына немесе жігіттеріне хат жазып беруін өтінген. Ричардсонның осындай қарапайым оқырмандарына сөзсіз әсер ететін, сезімге толы хаттарынан өзіндік эпистолярлық әдісі қалыптасты деуге болады. Оның осындай қабілетін байқаған баспаханада бірге жұмыс істейтін жолдастары одан барлық өмірлік жағдайлар мен оқиғаларға арналған хаттардан тұратын жинақ құруын өтінеді. Хаттардың жинағын жасай отырып, Ричардсон сол заманға сай роман жазуды ойлайды. Роман «Памела, немесе марапатталған ізгілік» деп аталды. Бұл эпистолярлық роман болды (хатпен жазылған роман), ол 1740 жылы жарық көрді. Әдебиетте орасан зор табысқа ие болып, жігерленген Ричардсон «Кларисса немесе Жас ледидің әңгімесі» атты екінші кітабын жарыққа шығарады (1747-1748). «Кларисса» – Ричардсонның үздік туындыларының бірі. Клариссаның тарихын автор жеті том етіп жазды. Онда негізгі кейіпкердің қайғысы, азабы, тартқан тауқыметі, күйініші, түрлі моральдық тақырыптарға қатысты ой-пікірлері айтылады. Жазушының пайымдауынша, адам егер өзі жамандық жасамаса да, бірақ жауыздықтың құрбанына айналса, онда оның да белгілі бір дәрежеде кінәсы бар. Ричардсон моралі пуритандықтардыкі секілді өте қатал, ешқандай шегініс жасамайтын кесімді. Автор Кларисса ақылды, рақымшыл қыз болғанымен, оны өліміне кінәлі тек қана өзі дейді. Яғни, Клариссаның кінәсі – ата-анасының рұқсатынсыз үйінен қашып кетуі. Ричардсонның бірінші романына қарағанда «Кларисса» көп жетістікке жетті, оқырмандары көп үздік туындыға айналды. Бірақ автор көпшіліктің Кларисса секілді бейкүнә жанның тағдырына жаны ашығанымен, оның азғырушысы, жауыз Лавлейстің де көптеген табынушыларға ие болғандығын аңғарады. Оқырмандарға Лавлейс өзінің ақсүйектік мәнерімен, сөз саптауымен ұнады. Және бұл жазушы үшін өте өкінішті болды. Ол енді үлгілі ер адамның образын жасауға тырысты. Ричардсонның 1754 жылы жарыққа шыққан «Чарльз Грандисон мырзаның тарихы» атты үшінші романы оқырмандардың үмітін ақтамады. Автордың түпкі ойы Лавлейске қарама-қарсы, адамгершілігі мол, нағыз ер адамның образын жасау болды. Ричардсон ағылшын сентиментализмінің негізін салушы болып табылады. Адам баласының сезім әлемі Ричарсон романдарында бірінші рет жаңа мағынаға ие болып, жаңа сатыға көтерілді. Ричардсонға дейін сезім, махаббат, құштарлық дегендер трагедияның еншісінде болды, ол өз оқырмандарын сонау алыс замандарға, басқа дәуірге, алып кетті. Сонымен бірге, махаббат секілді ұлы сезімге ие бола алатын тек жоғарғы класс мүшелері болып қана көрсетілді. Тек ХҮІІІ ғасырдың аяғында ғана Францияның төңкерісшіл ағартушылары мен Англияның буржуазиялық жазушылары өз романдары мен драмаларында қарапайым адамдардың ішкі сезімін, жай-күйін суреттеуге ұмтылды. Осы жолды Ричардсон ең бірінші болып жүріп өтті. Оның әйел кейіпкерлері жоғары сезімталдыққа ие еді және Ричардсон өзінің оқырмандарында осыған ұқсас қасиеттерді тәрбиелеуге тырысты. Ричардсонда сезім – ақыл және моральмен бірге жүреді. Ричардсонның шығармаларының құпиясы күтпеген әсерлердің, тақырыптың, стильдің, мазмұнның жаңалығында болды. Олар ғасыр жаңалығына, сенсацияға айналды. Олар сол кездегі оқырманға бейтаныс сезімталдық дәуірін ашты. Классицизмнің қасаң қағидаларын керіге шығарып, әдебиеттегі үлкен өзгерістердің басы болды.

Samuel Richardson
1750 portrait by Joseph Highmore
Дүниеге келгені:	тамыздың 19 (1689—08—19) Mackworth, Derbyshire, England
Қайтыс болғаны:	1761 ж. шілденің 4 (71 жаста) Parson's Green, London, England
Мансабы:	Writer, printer & publisher
Language:	English
Ұлты:	English
Этносы:	English
Жұбайы(лары):	Martha Wilde, Elizabeth Leake
Ықпалдануы Henry Fielding, Jean-Jacques Rousseau, Jane Austen, Charlotte Brontë