Сюрреализм

Сюрреализм (фр. surréalisme) — модернистік өнердің бір бағыты. Оның негізін салушылардың бірі француздың ірі ақыны Г. Аполлинер (1880 – 1918). Ол поэзия мен театрдың буржуазиялық тіршіліктен жоғары тұрғанын қалады. 1917 жылы жазылған «Груди Тиресия» (Тиресияның кеудесі) атты «сюрреалистік драмасының» алғысөзінде және 1918 жылы жарық көрген «Жаңа уақыт рухы және ақындар» мақаласында Аполлинердің сыртқы шынайлықты ғана бейнелейтін буржуазиялық драматургияға және сол кездері «асқан сұлулықты» жалау етіп, адам жанының тереңіне бойлай алмай жатқан символистік театрға деген қарсылығы, эстетикалық идеялары көрініс тапты. Аполлионер жырлаған "буржуазиялық тіршіліктен жоғары тұру" деген ұранды суреткер-модернистер шынайы өмірден биіктеу және ирреальды, яғни адам санасының астындағыны көрсету деп түсінді.

Сюрреализм (асқан шындық) Францияда басталған өнер ағымы болып, дадаизм ағымын қайнар етеді. Сюрреализм 1920-1930 жылдары аралығында еуропалық өнер мен әдебиетте қатты дәурендеді және кейінгі мәдениетке өз әсерін тигізді. Теориялық негізін Зигмунд Фрейдтің психоанализінен, және Бергсонның интуиция ілімінен қабылдады. Олар интуициялық түйсікті, жанның шындықтан тұйықталған ішкі сезінімін, жасырын сана мен санасыздықты дәстүрлі қалыпты бұзған тәсіл-амалдар арқылы көрсетіп беруге тырысты. Олардың қозғалысын сюрреализм қозғалысы, немесе асқан шындыққа талпыныс деп те атайды.

Қайнары

Сюрреализм ұғымын 1924 жылы француз ақыны Андре Бретон «сюрреализм Декларациясы» (Manifeste Du Surréalisme) деген еңбегін жариялап, сюрреализмдік бағыттағы өнер ұжымын құрды, сюрреалистік көптеген өлең-әңгіме-эсселер жазды.

Шығармашылық тәсілдері

Өнерде сюрреализм адам санасыздығындағы түрлі қайшылықтар мен парадокстарды, үрей мен абыржулы көңіл күйлерді, таңырқауды, тіксінуді, өкінуді, дағдаруды, үміттенуді әсіре бұрмаланған нақты шындықтар арқылы елестетуге тырысады. Олардың өзгеше бейнелеу тәсілі адамның қалыпты түйсігін бірден бұзып, шұғыл таңырқау туғызады, тосын ойға ие етеді, жан дүниедегі айныған, бұрмаланған сезімдер мен қайшылықтарды жайып тастаумен бірге, астарында қалжың мен кекесін де жатқан болады. Олар шындықтың адам ақылы аңғара бермейтін сол бір қитұрқы тұсына шұғыл назар аудартып, бейақылдық сезімдері аршылудан туындаған өзгеше эстетикалық сезімге ие етеді. [1] Мұрағатталған 29 қарашаның 2014 жылы.

Негізгі өкілдері

Сюрреализм қозғалысына көптеген өнер қайраткерлері мен жазушылар қатысты. Біршама әйгілісі:

• Гийом Аполлинер
• Андре Бретон
• Сальвадор Дали
• Колонка Магритт
• Миро
• Джордж Кирико
• Поль Дельво
• Mарк Шагал т.б.

Бұл тұлғалардың шығармаларын тану қазіргі заман өнерін тануда өте зор маңызға ие.