Сүмесін

Сүмесін Аталған сөз мағынасын «сүт, ақ, сүме» деп ұғындырады түсіндірме сөздік. Ал «сүме» сөзіне «сүт өнімі» деген анықтама береді. «Жалғыз сиыр мен екі-үш тұяқтың сүмесіні бір үйлі жанның ауыз шаюына да жетпейтін болған...» (3. Ақышев, Ақбел.). Қазақ тіліндегі «сүмесін» сөзінің «сүт, ақ» мағыналарын беруі — соңғы дәуірдің жемісі. М. Қашқари сөздігінде сума — ашытқы үшін буландыратын бидай немесе арпа. Буландырылған бидай немесе арпадан сөл бөлініп шығатыны өзінен-өзі белгілі. «Сүме» сөзінің «сөл, нәр» мағыналары осы кезге дейін түркі, моңғол, туыгус-маньчжур тобындағы тілдердің кейбіреулерінде сақталған: моңғолша «шим, сімэ»; буряттарда «шэмэ»; маньчжур тілінде «симэ», қалмақша «шим, шүүсін». Якут тілінде де «сүмэсин» тұлғасы «сөл» мағынасында қолданылады. Мұның тұлғасы қазіргі біздің тіліміздегі сүмесінге өте жақын. Аталған деректерді жинақтай айтқанда, қазіргі «сү-сүме» «сүмесін» сөзінің шыққан төркіні — түркі, моңғол, маньчжур тілдері де, ал тұңғыш мағынасы — «сөк, нәр, шырын».