Сұраншы батыр жыры
Сұраншы батыр– тарихи жыр.Қоқан хандығының Жетісу қазақтарына жасаған зорлығына қарсы бас көтерген Сұраншы батыр ерліктеріне арналған жырлар мен аңыз–әңгімелер топтамасы.Батырдың жорықтарына қатысқан атақты ақын Сүйінбай Аронұлы шығарған «Сұраншы батыр» жыры Қырғызстанда тұрған Рысбек деген қарияның айтуынан жазылып алынды.Қазіргі кезде «Сұраншы батыр» жырлары мен аңыз–әңгімелерінің және Жамбыл поэмасының қолжазба нұсқалары Орталық ғылым кітапханасының қорында және Әдебиет және Өнер институтының қолжазба және мәтінтану бөлімінде сақтаулы.
Сұраншы(1815 – 1864) – батыр. Ұлы жүз шапырашты ішінде есқожа руынан. Арғы атасы – Қарасай батыр. 1848 – 60 жылдары Қоқан билеушілерінің Жетісу басып кіруіне қарсы күресті. 1864 – 65 жылдары Ресей әскері сапында Ұзынағаштан Сайрамға дейінгі қазақ ауылдарын азат етуге қаты "Сұраншы батыр" тарихи жыр. Қоқан хандығынын Жетісу казақтарына жасаған зорлығына қарсы бас котерген Сұраншы батыр ерліктеріне арналған жырлар мен аңыз-әңгімелер топтамасы. Батырдың жорықтарына қатысқан атақты ақын Сүйінбай Аронұлы шығарған алғашқы "Сұраншы батыр" жыры Қырғызстанда тұрған Рысбек деген карияның айтуынан жазылып алынды. Жыр нұсқасы толык болмағанына қарамастан Сұраншының Сайрам түбіндегі соғысы "Сайрам деген қаланың, Жасы менен кәрісін Жау қолынан босатқан" деген жыр жолдары арқылы накышталып, батыр ерлігі тарихи оқиға ізімен баяндалады да, "Қарасайлап" ұран сап, жауға қарсы шауып, ерлікпен қаза табуымен аяқталады. Жамбылдың айтуынан естіген Тәпеке Жарықбасов айтқан "Сұраншы батырдың бала шағы" атты әңгімесінде батыр шыккан Шапырашты руының Сұраншыға дейінгі іпежіресі таратылып, Саурық батыр өлгеннен кейін қырғыз Орман ханның елді талап, күйзеліске үшыратуы, оған қарсы Сұраншы батыр бастаған жігіттер аттанып, халык кегін қайтаруы сөз болады. "Сұраншы батыр туралы" деп аталатын Ыбырайым Бейсенбетұлы мен Рысбай Рүстембекұлы деген кісілердің Жамбылдың айтуынан естіген қара сөз түріндегі аңыз-әңгіме Сұраншы батырдың коқандыктарға қарсы азаттық жолындағы күресінен сыр шертеді. Осы жырлар мен аңыздардың барлығы жыр алыбы Жамбылдың атақты "Сұраншы батыр" поэмасына негіз болғаны бел Жамбылдың хатшысы болған кейде ақын Қалмақан Әбдіқадыр бұл поэманы жыр алыбының өз туынан жазып алған. Осы нұсқа 1938 ж. бастап Жамбылдың барлық жинақтарында басылып келеді. "Сұраншы жырлары мен аңыз-әңгімелер және Жамбыл поэмасының і жазба нұсқалары Орталық ғылыми кітапхана корында және Әдебиет және өнер институтының колжазба және мәтіні бөлімінде сақтаулы.
== Дереккөздер ==↑Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6