Сұраныс және ұсыныс заңы бойынша тауардың бағасы неғұрлым төмендеген сайын тұтынушының сатып алатын тауарларының саны көбейеді немесе керісінше. Бұл заң нақты ақиқаттармен дәлелденген гипотеза болып табылады.

Мысалы:

1) күнделікті өмірде адамдар тауарды төмен бағамен және көп мөлшерде алғысы келеді. Бірақ тауарларды сатып алу кезінде тұтынушыға ең басты кедергі болатын көрсеткіш- баға. Жоғары деңгейдегі баға сатып алушыға үлкен кедергі болады да, ол өнімді көп алғысы келмейді, ал төмен деңгейдегі баға оның сатып алу қабілетін күшейтеді.

2) әр уақытта да тұтынушы өнімнің алғашқы бірлігінен көп қанағат алады. Мысалы: сіздің бірінші жеген бауырсағыңыз өте тәтті болып көрінеді, ал екіншісі ондай тәтті болмайды, үшіншісі екіншіден де аз қанағат әкеледі. Бұл жағдайда тауардың шекті пайдалылығының азаю принципі тұтынуға әсер етеді. Сондықтан тұтынушы тауардың әрбір келесі бірлігін тек қана баға төмендеген жағдайда ғана алады.

3) сұраныс заңын табыс әсері және ауыстыру тиімділігі арқылы түсіндіруге де болады.

Ұсыныс және сұраныс

Сұраныс және ұсыныс-микроэкономикадағы нарықтың бағасын белгілейтін экономикалық үлгі. Ол бойынша,бәсекелестік нарықта тауар өлшемінің бағасы бір нақты тауар үшін немесе өзге де сауда элементтеріне( мысалы жұмыс немесе қаржы активтер сияқты) сұраным мөлшері мен (ағымдағы бағамен) ұсыныс мөлшері(ағымдағы бағамен) тең болғанша өзгереді.Бұл нәтижесінде баға және транзакция санының экономикалық тепе-теңдігіне жеткізеді.

Ұсыныс кестесі

Ұсыныс кестесі тауардың бағасы мен оның ұсынылған санының арасындағы қарым-қатынасты көрсететін кесте болып табылады. Тамаша бәсекелестік болжамымен, ұсыныстың шекті құны арқылы анықталады. Яғни, өнімінің қосымша бірлігін өндіретін құны олардың тауар алған бағасынан кем болса, фирмалар қосымша шығысын өндіретін болады. Шикізат тауарларының құнының артуы ұсынысты төменге шығарады, ал жеңілдік ұсынысты арттырады. Соңғысы тауардың бағасын төмендетеді. Ол өндірушінің профицитін азаюына келтіреді. Экономисттер жеке фирманың жабдықтау қисығы мен нарықтық жабдықтау қисығын ажыратады. Нарықтық жабдықтау қисығы барлық жеткізушілер ұсынатын көлемдерінің әрбір әлеуетті бағаларында жиынтықтау жолымен алынады. Осылайша, жабдықтау қисық диаграммасында, нарықтық жабдықтау қисығын жасауға жеке фирмалардың ұсыныс қисықтары көлденен қосылады. Экономисттер, сондай-ақ ұзақ мерзімді нарықтық жабдықтау қисығы мен қысқа мерзімді нарықтық жабдықтау қисығын ажыратады. Осы орайда, екі нәрсе қысқа мерзімді анықтау бойынша тұрақты болжанады: біреу немесе одан да көп енгізулердің болуы (әдетте физикалық капитал), және өнеркәсіп фирмалар саны. Ұзақ мерзімді перспективада, фирмалар өздерінің физикалық капиталдарының қорларын реттеуге мүмкіндіктері болады, ол оларға ұсыныс сандарын әрбір бағада жақсырақ үйлестіруге себептеседі. Сонымен қатар, ұзақ мерзімді перспективада әлеуетті бәсекелестерге нарықтық жағдайларға байланысты енуге немесе шығуға болады. Осы екі себептерден, ұзақ-мерзімді нарықтық жабдықтау қисықтары қысқа-мерзімді қисықтарыменен салыстырғанда, әдетте, тегіс болып табылады.
Ұсыныстың анықтаушылары:
1. Өндірістік шығындар: тауар өндірілуінің бағасы. Өндірістік шығындар – ол ең алдымен еңбекке, капиталға, энергия мен материалдарға арналған шығындар. Олар өндірісте пайдаланылатын технологияға , және / немесе техникалық прогресске байланысты өзгереді.
2. Фирмалардың болашақтағы бағалар жайлы болжалы
3. Ұсынушылардың саны

Сұраныс кестесі

Cұраныс кестесі графикалық түрде қисық ретінде бейнеленеді. Ол сатып алушылардың әр түрлі бағамен сатып алуға дайын тауарлардың сомасын білдіреді. Сұраныс кестесінде сұраныстың барлық детерминанттары, тауардың бағасынан басқа, өзгеріссіз қалуы қажет. Сұраныстың өзгеріссіз болатын детерминанттары: кіріс, талғамдар және преференциялар, алмастыратын тауарлардың бағасы, және толықтыратын тауарлардың бағасы. Сұраныстың Заңы бойынша сұраныс қисығы төмен қарай жантайма ретінде ұсынылады,яғни әрдайым дерлік бағасы төмендегенмен, тұтынушылар тауарды көбірек сатып алады. Ұсыныс қисықтары шекті шығындар қисықтарды көрсетедіндей сияқты, сұраныс қисықтары шекті пайдалық қисықтары арқылы анықталады. [2] Баламалы тұтынудың шекті пайдалығы қосымша тұтынудың шекті коммуналдық бағасына тең болса, тұтынушылар берілген тауарды сатып алуға дайын болады. Сұраныс кестесі тұтынушының берілген уақыт шеңберінде берілген өнімді сатып алу үшін дайындығы және қабілеті ретінде анықталады. Көбінесе сұраныстың қисықтары төмен қарай-көлбеу сызық ретінде болады, бірақ жоғары жантайма сұраныс қисықтары бар тауарлардың сирек мысалдары да болуы мүмкін. Жоғарғы жантайма сұраныс қисықтары бар тауар екі гипотетикалық түрлерге бөлінеді. Олар: Гиффен тауарлары (тұрақты сұранысы бар тауарлар) және Веблен тауарлары (жоғары бағада сәнді жасалған тауарлар) болып табылады. Ұсыныс қисығы сияқты, экономисттер жеке сұраныс қисықты және нарықтық сұраныс қисықты ажыратады. Нарықтық сұраныс қисығы әрбір әлеуетті бағадағы барлық тұтынушылардың талап мөлшерін қосу арқылы құрылады. Осылайша, сұраныс қисық диаграммасында нарықтық сұраныс қисығы жеке тұлғалардың сұраныс қисықтарын көлденең қосу арқылы жасалады.

Сұраныстың анықтаушылары:
1. Табыс
2. Талғам мен преференциялар.
3. Байланысты тауарлар мен қызметтер бағасы.
4. Тұтынушылардың болашақ бағалар және табыстар туралы күтуі.
5. Әлеуетті тұтынушылардың саны.

Тарихы

Хамид С. Хоссейни айтуы бойынша, сұраныс пен ұсыныс концепциясын ерте замандағы мұсылман ғалымдары белгілі бір дәрежеде түсінген болатын.Мысалы, он төртінші ғасырғы Сирия ғалымы Ибн Taймиях жазды: “ Тауарларға тілек ұлғайтылса, ал оның қолдағысы төмендесе, оның бағасы өседі.Дегенмен, тауардың қолдағысы өсіп, ал сатылушылардың тауарға ұмтылысы азайса, сол тауардың бағасы төмендейді.”[3] Джон Локктың 1691-шы жылы жазылған «Пайыздар мен ақша құны төмендеу салдары туралы кейбір ойлар» жұмысында [4] ерте және нақты сұраныс пен ұсыныстың сипаттамасы және олардың қарым-қатынасы қамтылады. Бұл сипаттамасында былай деп жазылады: «Кез келген тауардың бағасы сатып алушы мен сатушылардың санының үлесімен көтеріледі немесе төмендейді». «Ұсыныс және сұраныс» фразасын бірінші рет Джеймс Дэнхам-Стюарт өзінің 1767-ші жылы жазылған кітабында қолданды. Адам Смит осы сөз тіркесін 1776-шы жылы «Ұлттар әл-ауқаты» кітабында пайдаланды,ал Дэвид Рикардо өзінің 1817-ші жазылған «Саяси экономика және салық салу принциптері» жұмысының бір тарауының атын «Сұраныс пен ұсыныстың бағаға әсері туралы» деп жариялаған. [5] «Ұлттар әл-ауқатында», Смит, әдетте ұсыныс бағасы өзгеріссіз болатының белгіледі, бірақ оның «құны» төмендегенімен оның «тапшылығы» өседі. Сондай-ақ, кейін, бұл қатынас сұраныстың заңы деп аталды. Рикардо, өзінің «Саяси экономика және салық салу принциптерінде», сұраныс пен ұсыныс идеяларын салуға қолданылған болжамдарын қатаң баяндаған. 1838-шы жылы Антуан Августин Курно «Әл-ауқат математикалық принциптерінің зерттеулері» деген кітабында бірінші сұраныс пен ұсыныстың математикалық моделін жасады, оның ішінде диаграммалар да болды.

Тепе-теңдік

Жалпы айтқанда, бұл тепе-теңдік ұсыныс саны мен бағадан тұратын жұп арқылы анықталады. Ол сұраныс пен ұсыныс қисық қиылысында ұсынылады[6]. Түрлі тепені талдау микроэкономиканың іргелі аспекті болып табылады.

Нарықтық тепе: Тұтынушылардың тауарға талап саны мен фирмалардың жеткізуге ниет саны теңдестірілген кезде болатын нарықтық жағдай [7].

Нарықтық тепе-теңдіктегі өзгерістер: жиі ұсыныс пен сұраныс талдау практикалық қолданыстары тепе бағасын және бағаны өзгертетін түрлі айнымалыларды зерттейді. Сол өзгерістер тиісті қисық жылжыуы ретінде ұсынылады. Мұндай бастапқы тепе-теңдіктен жаңа тепе-теңдікке ауысымдарды салыстырмалы статика арқылы әсерлерін қадағалайды.

Ішінара тепе

Атауынан-ақ, ішінара тепе- тепе-теңдікке жету үшін тек нарықтың бір қатысты бөлімін ғана назарға алады. Джеордж Стиглердің айтуы бойынша: «Ішінара тепе-теңдік тек шектеулі деректер спектрінен негізденетін анализдің бір түрі. Мысалы, бір өнімнің бағасы талданса,барлық басқа өнімдердің бағасы өзгеріссіз бағада болулары қажет.» [8] Ұсыныс және сұраныс -кейбір нақты тауарлардың нарықта ресімдеуі басқа нарықтардың бағасына және мөлшеріне тәуелсіз алынған экономикалық ішінара тепе-теңдік моделі болып табылады. Басқаша айтқанда, барлық алмастырғыштар мен толықтырулардың бағасы, сондай-ақ тұтынушылардың салымдарының деңгейі тұрақты болып табылады. Сонымен, бүкіл экономиканы қамтитын жалпы тепе-теңдік моделіне қарағанда әлдеқайда қарапайым талдау жасауға мұмкіндік береді. Осы модель бойынша, динамикалық процесс ретінде ұсыныс пен сұраныс сандары тең болған кезге дейін, тауардың бағасы реттеле береді. Бұл қуатты қарапайым әдістеме тепе-теңдікті, тиімділікті және салыстырмалы статиканы зерделеуге мүмкіндік береді. Осы тәсілдің жорамалдарының жетіспеушілігі -нәтижесінде нақты әлемдік экономикалық құбылыстарды ұсына алмайтындығы. Қорыта айтқанда,ішінара тепе талдауы тек бір нақты нарықтармен айналысады.

Эмпирикалық бағалау

Сұраныс пен ұсыныс қатынастары бағасынан, моделдің жеткілікті ақпаратынан және тағыда басқа деректерден статистикалы бағалануы мүмкін. Бұл эконометрикадағы бағалауы бір мезгілде теңдеу әдістеріменен жүзеге асырылуы мүмкін. Мұндай әдістер моделге тиісті «құрылымдық коэффициенттерді» шешуге мүмкіндік береді. Параметр сәйкестендіру проблемасы «құрылымдық бағалауда» ортақ мәселе болып табылады. Әдетте, экзогенді айнымалылар(баға мен саннан басқа айнымалылар) туралы деректер осындай бағалау орындау үшін қажет. Баға мен санның айнымалылары эндогендік айнымалылар болып табылады. «Құрылымдық бағалаудың» баламасы қысқартылған бағалау нысаны болып табылады. Ол әрбір эндогенді айнымалыларды тиісті экзогенді айнымалыларға қысқартады.

Cілтемелер
1. "Marginal Utility and Demand". Retrieved 2007-02-09.

2. Hosseini, Hamid S. (2003). "Contributions of Medieval Muslim Scholars to the History of Economics and their Impact: A Refutation of the Schumpeterian Great Gap". In Biddle, Jeff E.; Davis, Jon B.; Samuels, Warren J. A Companion to the History of Economic Thought. Malden, MA: Blackwell. pp. 28–45 [28 & 38]. doi:10.1002/9780470999059.ch3. ISBN 0-631-22573-0. (citing Hamid S. Hosseini, 1995. "Understanding the Market Mechanism Before Adam Smith: Economic Thought in Medieval Islam," History of Political Economy, Vol. 27, No. 3, 539–61).

3. Thomas M. Humphrey, 1992. "Marshallian Cross Diagrams and Their Uses before Alfred Marshall," Economic Review, Mar/Apr, Federal Reserve Bank of Richmond, pp. 3–23.

4. A.D. Brownlie and M. F. Lloyd Prichard, 1963. "Professor Fleeming Jenkin, 1833–1885 Pioneer in Engineering and Political Economy," Oxford Economic Papers, NS, 15(3), p. 211.

5. "Microeconomics - Supply and Demand". Retrieved 2014-12-31.

6. Mankiw, N.G.; Taylor, M.P. (2011). Economics (2nd ed., revised ed.). Andover: Cengage Learning.

7. Jain, T.R. (2006–2007). Microeconomics and Basic Mathematics. New Delhi: VK Publications. p. 28. ISBN 81-87140-89-5.