Такса

Такса
	Тазығыр (тақыржүнді) аласа такса
Сипаттамалары
Бойы
Салмағы	шамамен 9 кг
Шығу тегі
Ел	Германия
Жыл	XVI ғасыр
ХКФ классификациясы
Тобы	4
Секциясы	1
Нөмірі	148
Ортаққордағы санаты: Такса

Такса (нем. Dachshund) — аңшы ит тұқымы. Ол қысқа сирақтарымен және ұзын денесімен ерекшелінеді.

Таксалар алуан түрлі болып келеді: стандартты, кішкентай, ергежейлі. Ал бұлар болса өз ішінде тазғыр, қалыңжүнді және қаттыжүнді болып бөлінеді.

Таксалардың түстері әрқилы болуы мүмкін. Олардың арасындағы ең көп таралғандары қара-ала, қара, жирен, қоңыр-ала, мәрмәрлі (қара және кофелі мәрмәр) түстестері. Сондай-ақ жолбарыс тәрізді таксалар кездеседі.

Тұқым атауы

Немісше Dachshund сөзінің шығу тегі «борсық» (нем. Dachs) және «ит» (нем. Hund) сөздеріне байланысты. Таксалар борсық және басқа да індік жануарларды іздеу, қуалау әрі тығырыққа тіреу үшін қолданылған. Dachshund — неміс сөзі болғанына қарамастан Германияда бұл ит аты Dackel немесе Teckel атауымен алмастырылған.

Тарих

Такса

Такса — ін иттерінің ең ежелгі тұқымы. Бұл ит тұқымының шығу уақыты әлі де нақты белгісіз.

Кейбір теориаларға сәйкес, таксалар Ежелгі Мысырда пайда болған. Оған дәлел қысқасирақты аңшы иттердің ойылып қашалған кескіндердің табылуы.

Заманауи тұқымның қалыптасуы XVI ғасырда Оңтүстік Германия аумағында басталды. Такса жайлы алғаш тексерілген деректер (ол кезде «жорғалаушы борсық» (нем. Tachs Kriecher) және «борсық жауынгері» (нем. Tachs Krieger деп аталған) 1700 жылға дейін жазылған кітаптарда кездеседі.^[2] Оның ата-тегі аласа бойлы неміс тазы иті (нем. Bracke) болған. Такса олардан олжаны дауыспен аңдуды, өте жақсы сезімталдықты, шектен шықпайтын ызалылықты және аңшылық құмарлығын мирас еткен. Ал бұл тазы иттің кемшілігі болып келген ұзын дене мен қысқа сирақтардың бей пропорцианалды қатынасы індік иттердің арттықшылығына айналды. Иттің құнды қасиеттерін бағалаған неміс аңшылары белгілі ит тұрпатын будандастыра бастады. Бұндағы негізгі мақсат іннен інге емін-еркін ене алатын белгілі бір дене сипаттары бар ит үлгісін шығару еді. Аңшылық қымбат және беделді ермек еді. Ал такса күтімі көп қаражатты керек етпеді. Сол себептен де оны жұртшылықтың орта тап өкілдері - бюргерлер мен ұсақ шаруалар ұнатып қалды.

XVII ғасырларда иттің екі түрі айтылған: жерасты аңшылығы үшін қисықсирақты иттер және қылшық жүнді аласа жаяу тазылар.

Уақыт өткен сайын немістер таксаға қатты үйрене бастайды. Олар иттің жігерлігін, аңшылық ынтасын, зейінділігін, адалдығын, сенімділігін және ақыл-ойын бағалайды.

XVIII ғасырдың соңына қарай такса өзінің қазіргі келбетін (аласа бойлы, ұзын денелі және қисайынқы аяқтарын) иелене бастайды. Такса санының күрт көбеюуіне байланысты оларды шет елдерге шығара бастады. Ал Германияның өзінде ит көшеттігі желісі ашылды. Олардың иелері иттерді өз ұнағаны бойынша бақты. Бірақ уақыт өте келе иттерді сәндік және жұмыс үлгілеріне бөлу басталады. Әрине, тұқым стандартын анықтау қажеттілігі пайда болады. Таска үшін өзгерісті кезең 1870 жыл - стандартты қабылдау жылы болды. Тұқымдағы аңшылық ресурстары өте кең болды: XIX ғ. таксалар тұяқты аңның қорған аулауына қатысты, Судан айырды, чутье оларға тірі ірі қанатты жабайы құстарды және кез келген ауланған құстарды анықтауға мүмкіндік берді. Күздегі жыланмен бірге жүру қабілеті мен ұстауы тұқымдық белгі болды.^[3]

Қазіргі кездегі халықпен мақұлданған «такса» тұқымының стандарты FCI^[1]^[4].

Сипаттамасы

Стандартты тазығыр такса

Мықты, шомбал қаңқалы ит, жерде берік тұрады, созылған ұзын тұмсықты, құлақтары ұзын, жұмсақ, соңы жиырылған. Арқасы бұлшық етті, қатты, кеудесі көлемді, терең. Құйрығының бастауы берік, қалың, төмен қойылған, әдетте арқа сызығынан сәл төмен тұрады, ашуланғанда үстіге тікірейіп тұрады. Аяқтары қысқа, жуан, бедерлі бұлшық етпен (әсіресе алдыңғылары). Алдынғы сирақтары артқысына қарағанда жалпағырақ әрі үлкенірек. Емін-еркін, адымды жүреді.

Стандарттылары — шамамен 9 кг^[1] — ең көп таралған түрі.
Кішкентайлары — төс қуысының құшағы 30-дан 35 см-ге дейін, ересек иттің массасы — 4-тен 5,5 кг-ға дейін.
Ергежейлілері — төс қуысының құшағы 30 см-ге дейін, ересек иттің массасы — 3,5 кг-ға дейін.

Мінез-құлқы

Табиғаты бойынша жылы шырайлы, белсенді, жүгерлі, намысшыл әрі байсалды темпераментті. Құмар, тұтқыр, әуесқой, қызыққұмар және өте сезімтал қажымас аңшы ит.

Такса келесі жануарларды аулауға жарамды: борсық, түлкі, жанат, егер керек болса судағы үйректі де алып шыға алады, із бойынша аңдиды. Қабан немесе аюдың келе жатқанын иесіне бірден ескертеді.

Заманауи классификация

Қалыңжүнді стандартты такса

Қаттыжүнді стандартты такса

FCI классификациясына сәйкес таксалар жүндік сипаттамалары бойынша 3 түрге бөлінеді:

тазығыр (тақыржүнді)
қалыңжүнді
қаттыжүнді.

Сондай-ақ өлшем сипаттамалары бойынша да үш түрге бөлінеді:

стандартты таксалар — 35 см-ден
кішкентай таксалар — 30—35 см
ергежейлі таксалар — 30 см-ге дейін

Осылайша таксаның 9 түрі мәлім.

Қызықты деректер

Германияның нышаны

Адольф Эберле. Аңшы және қызбен тұрған такса үрім-бұтағы.

Өзінің еуропа бойынша кең таралғанына қарамастан ол Германияның дәстүрлі нышаны ретінде қарастырылып келді. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде Вильгельм II нің сүйікті жануарлары болған таксалар қиындыққа душар болды. Кейбір деректерге қарағанда Ұлыбритания және АҚШ көшелерінде адамдар таксаларды тас атып қуған. Американдықтар бұл иттерді «бостандық күшіктері» деп мазақтады, ал суретші-карикатурашылар такса суреттерін Германияның рөлі ретінде пайдаланды. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде такса саны күрт азайды, әйткенмен соғыс біте салысымен қайтадан көбейді. Неміс генерал-фельдмаршалы Эрвин Роммель таксаларды өз жанындай сүйетіні белгілі.

Вальди (нем. Waldi) есімді такса 1972 жылғы жазғы Олимпиада ойындарының ресми түрдегі нышаны болды.^[5]

Такса және спорт

Жүгіріп бара жатқан бұйражүнді такса

Кейбір такса иелері (әсіресе АҚШ-та) өз иттерін арнайы жүгіру жарыстарына қатысу үшін жаттықтырады, мысалы Wiener Nationals (курсинг). Бұл жарыстар халықтың осы ит тұқымына деген қызығушылығын арттыруына қарамастан такса иттерін бағатын ассоциациялар бұған қарсы шығады. Себебі ит қаңқасын жарақаттап алу тәуекелділігі өте үлкен.

Әйгілі таксалар

Вадль (нем. Wadl) және Хексль (нем. Hexl) - Вильгельм II нің екі сүйікті қаттыжүнді таксалары.
Гренуй (фр. Grenouille) — Наполеонның қалыңжүнді таксасы. Жас императордың суреттерінде жиі кездеседі.

Таксалар Наполеонға бүкіл ғұмыры бойы серіктес болған. Олардың арасындағы ең әйгілісі Фоссетта (фр. Faussete) есімді жирен такса. Императордың таксаларға деген ықыласы соншалық, оларды ешқашан да өзімен бірге соғысқа алып жүрмеген. Өйткені олар жаудың қолына түсіп қала алады деп қорықты.

Райан (ағылш. Ryan) — генерал Паттонның қаттыжүнді таксасы.
Ламп (ағылш. Lump) — Пабло Пикассоның таксасы, оның көптеген жұмыстарына шабыт болған.
Бром Исаич және Хина Марковна — Антон Павлович Чеховтың таксалары.

Такса тұқымды иттер жайлы фильмдер

«Гадкая такса» фильлмі (АҚШ, 1966)
«4 таксиста и собака» фильмі (Ресей, 2004)
«4 таксиста и собака 2» фильмі (Ресей, 2006)

Дереккөздер

↑ ^a ^b ^c Стандарт № 148 13.03.2001 Мұрағатталған 7 шілденің 2007 жылы., (ағыл.)
↑ Der vollkommene teutsche Jäger (The Complete German Hunter), Johann Friedrich von Flemming, 1719-1724, Leipzig.
↑ Дакшунд - сипаттамасы, тұқымы мен сипаттамасы. Мұрағатталған 19 тамыздың 2019 жылы.
↑ № 148 тұқым стандарты 13.03.2001 жылғы ағылшыншадан Э. Романенковамен аударылған(қолжетпейтін сілтеме)
↑ Whelliston, Kyle Meet the Mascots: Waldi (Munich 1972). Swifter Higher (8 шілде 2008). Тексерілді, 7 қаңтар 2010.

[fci-1] Стандарт № 148 13.03.2001 Мұрағатталған 7 шілденің 2007 жылы., (ағыл.)

[2] Der vollkommene teutsche Jäger (The Complete German Hunter), Johann Friedrich von Flemming, 1719-1724, Leipzig.

[3] Дакшунд - сипаттамасы, тұқымы мен сипаттамасы. Мұрағатталған 19 тамыздың 2019 жылы.

[fci-ru-4] № 148 тұқым стандарты 13.03.2001 жылғы ағылшыншадан Э. Романенковамен аударылған(қолжетпейтін сілтеме)

[higher-5] Whelliston, Kyle Meet the Mascots: Waldi (Munich 1972). Swifter Higher (8 шілде 2008). Тексерілді, 7 қаңтар 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]