Темір тапшылық анемиясының клиникалық көрінісі

Темір тапшылық анемиясының клиникалық көріністерін екі негізгі - анемиялық және сидеропениялық синдромдарға топтастыруға болады.

Анемиялық синдром

Анемиялық синдром гемоглобин деңгейі мен/немесе эритроциттер санының төмендеуі, тіндердің оттегімен жеткіліксіз қамтамасыз етілуі және бейспецификалық симптомдардың пайда болуынан туындайды.
Науқастар жалпы әлсіздікке, тез шаршағыштыққа, жұмыс істеу қабілетінің төмендеуіне, бас айналуына, құлақтардың шулауына, көз алдында шіркейлер ұшқан сияқты сезімге, физикалық күштемеде жүрек соғуына, ентігуіне, кейде талма жағдайлардың пайда болуына (әсіресе бірден орынынан тұрған кезде), ой қызметінің, жадтың нашарлауына, ұйқышылдыққа шағымданады. Жүректің ишемиялық аурулары (ЖИА) бар кейбір науқастарда стенокардия ұстамасы жиілеуі мүмкін, соның салдарынан нитроглицеринге деген қажеттілік те арта түседі. Өте айқын анемия кезінде ЖИА өршуі ауырлай түседі. Кейін бұл көріністер тыныштық жағдайда да мазалайды.
Обьективті қарау барысында тері жамылғылары мен көзге көрінетін сілемей қабаттардың боздығы анықталады. Боздық жасылдау түстес («хлороз» Варендалем енгізген термин, ол ТТА ескі аты). Біреулерде тері сарғыш балауыз түстес болып, кейде тек қана ауыз айналасында (Гено де Мюссидің «хлоротиктердің сары мұрты» симптомы) байқалуы мүмкін.
Науқастар бетінде қызыл шырай болмайды.
Анемияда кардиомиопатия синдромының даму салдарынан ентігу, тахикардия, жиі аритмиялар, жүрек шегінің солға ығысуы, жүрек тондарының тұйықталуы, барлық тыңдау нүктелерінде жұмсақ систолалық шулардың естілуі болады. Ауыр және ұзаққа созылған анемия кезінде кардиомиопатия айқын қан айналу жетіспеушілігіне алып келуі мүмкін. ТТА гипотония тән.
Негізінен ТТА біртіндеп дамиды, науқас төмен гемоглобин мен эритроциттер деңгейіне бейімделіп алады да, соның салдарынан анемия белгілерін сезбейді. Сондай-ақ науқастар өз мазасыздығын жұмыста шаршау, психоэмоциялық күштемелер немесе басқа да кез келген факторлармен байланыстырып, назар аудармайды. Демек, кейде аурудың шағымы гемоглобин деңгейіне сәйкес келмейді.

Сидеропениялық синдром

Сидеропениялық синдром (гипосидероз) тіндік темір тапшылығымен туындап, бірқатар ферменттер (цитохромоксидаза, пероксидаза, сукцинатдегидрогеназа және т.б.) белсенділігінің төмендеуіне алып келеді. Сидеропениялық синдром көптеген симптомдармен көрінеді:
• дәм бұрмалануы (pica chlorotica) – тағамға кез келген бір өзгеше және аз қолданылатын заттарды (бор, көмір, кесек, топырақ, құм, мұз, сіріңке ұшы), сонымен бірге піспеген қамыр, ет, тұз, ашы татым, құрғақ шайды қолдануға құштарлық. Ол балалар мен жасөспірімдер арасында жиі кездеседі, бірақ әйелдерде де анықталуы мүмкін;
• иіс сезудің бұрмалануы – адамдардың көбісі ұнатпайтын, жағымсыз иістерге (бензин, керосин, ацетон, лак, бояу, нафталин) құштарлық;
• миоглобин мен тіндік тыныс алуға қатысатын ферменттердің тапшылығына байланысты айқын бұлшықеттің әлсіздігі мен шаршағыштығы, атрофиясы мен бұлшықет күшінің төмендеуі;
• тері мен оның қосалқыларының дистрофиялық өзгерістері (терінің құрғақтығы, түлеуі, жарылулары; шаштың жігерсіздігі, көмескісі, сынғыштығы, түскіштігі, ерте ағаруы; тырнақтың жұқарып, сынғыш, көлденең жолақ пайда болып, жігерсіздігі, көмескісі; койлонихий – қасық тәрізді ойысты, шұңқыр тырнақ);
• ангулярлы стоматит – ауыз бұрыштарының жарылуы, «тілінуі» (10-15% жағдайда кездеседі);
• глоссит – тілдің кернеп, ауырсыну сезімі, тіл ұшының қызаруы, ал кейін емізікшелердің атрофиясы («лактанған» тіл); пародонтоз бен кариеске бейімділік жиі байқалады;
• асқазан-ішек жолдары сілемей қабатының атрофиялық өзгерістері – ол өңештің сілемей қабатының құрғақтығы және жұтудың қиындауы, кейде тағамды, әсіресе құрғақ тамақты жұтқан кезде ауырсыну (сидеропениялық дисфагия немесе Пламмер-Винсон симптомы); атрофиялық гастрит пен энтериттің дамуы;
• «көк склера» симптомы (1908 ж Ослер суреттеген) склераның көкшіл түсті не айқын көгілдір болуы. Ол ТТА кезінде пролин мен лизиннің гидроксимерленуі бұзылып, склерадағы коллаген синтезінің өзгеруін шақырып, оның жұқаруына және көздің тамырлық қабатының көрінуіне алып келуі. Оны Лобштейн ауруымен - жетілмеген остеогенезбен (патологиялық сыну, құлақ естімеу және «көк склера» үштігі) ажырату қажет;
• қуық сфинктерінің әлсіздігі – несеп шығаруға жиі-жиі шақырулар, күлгенде, жөтелгенде, түшкіргенде несепті ұстай алмау, түнде төсекке зәр жіберу;
• «сидеропениялық субфебрилитет» - ұзаққа созылған дене қызуының субфебрильді жоғарлауы;
• иммундық жүйенің әлсіздігіне байланысты жедел респираторлы-вирусты және инфекциялық қабыну үрдістеріне айқын бейімділігі;
• тері, сілемей қабаттардың репаративтік үрдістерінің төмендеуі.