Тесік-Тас үңгірі
Тесік-Тас (өзб. Teshik-Tosh) — Өзбекстандағы, Байсунтау тауларындағы үңгір-грот. Бұл үңгірде 1938 – 1939 жылдары кеңес археологы Алексей Павлович Окладников неандертальдық қыздың Мустье мәдениетінен жерлеу рәсімін ашты.[1] Неандертальдық қаңқа қызға тиесілі, бірақ бұрын ол ұлға тиесілі деп есептелген.[2]
| Тесік-Тас өзб. Teshiktosh | |
 | |
| үңгірден неандертальдық баланың бас сүйегі | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Тереңдігі | 7 м |
| Ұзындығы | 21 м |
| Ашылған жылы | 1938 – 1939 |
| Орналасуы | |
| 38°18′24″ с. е. 67°05′05″ ш. б. / 38.30667° с. е. 67.08472° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 38°18′24″ с. е. 67°05′05″ ш. б. / 38.30667° с. е. 67.08472° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Ел |  Өзбекстан |
 Тесік-Тас Ортаққорда | |
Табылған заттың сипаттамасы өңдеу
Жерлеу өңдеу
1938-1939 жылдары кеңес археологы А.П.Окладников Амудария облысының солтүстігінде 8-9 жастағы[3] неандертальдық баланың қаңқасының қалдықтарымен (бас сүйегі және кейбір сүйектері) мустье мәдениетінің тұрағы мен жерлеуін тапты. Жерлеу жерге қазылған тау ешкілерінің мүйіздерімен қоршалған, бұл неандертальдарда діни және салттық діндердің бар екенін көрсетуі мүмкін. Теcік-Тастың бас сүйегі өте үлкен (1490 см³), неандертальдарға тән инфраорбитальды ролик тым дамымаған, шығатын мұрын көрінеді, ал иек, әдеттегідей, неандертальдарда жоқ. Кейінгі зерттеулерге сәйкес, қаңқа қызға тиесілі.[1]
Окладниковтың өзі айтқандай, ол мынадай тұжырымдар жасады:[2]
|
Әрі қарай жүргізілген қазба жұмыстары кез-келген зерттеуші көрмеген күтпеген және шынымен таңғажайып суретті анықтады: бір кездері мустье адамының бас сүйегінің айналасында қатаң тәртіппен, шеңбер түрінде белгілі бір жоспарға сәйкес тау ешкісінің мүйіздері орналастырылған. Бұл жерде ақыл-ой, логикалық іс-қимыл жоспары, осы әрекеттің артында тұрған идеялардың бүкіл әлемі бар екендігі сөзсіз дәлелденді. | 
|
2007 жылы Сванте Паабо Лейпцигтегі Макс Планк эволюциялық антропология институтының зерттеушілер тобымен бірге Тесік-Тастан келген неандертальдық сол жақ аналық митохондриялық ДНҚ-ны, сондай-ақ Окладников үңгіріндегі сүйектерді зерттеді. Сібір мен Еуропалық неандертальдардың митохондриялық ДНҚ ұқсастығын көрсететін 13 еуропалық неандертальдардың бұрын шифрланған геномдарымен салыстыру жүргізілді. Мұндай талдау үшін қажет коллагеннің тым аз болуына байланысты Тесік-Тас сүйектерінің радиокөміртегін талдау мүмкін болмады.[4][5]
Үңгірдің мәдени қабаттарында (1,5 м дейін) тұрақ тұрғындары аулаған жабайы жылқы, тау ешкісі, бұғы, аю және басқа жануарлардың сүйектері табылды. Құнды олжалар көптеген тас өнімдері болды (мысалы, диск тәрізді ядролар, қырғыштар).
Дереккөздер өңдеу
- ↑ a b Неандертальдық жерлеу (орыс.) (02.05.2010).
- ↑ a b Окладников а.п. өнер таңы. — Л.: Өнер, 1967. — 135 б.
- ↑ Тесік-Тастың баласы. Неандертальдықтардың Еуропада ғана емес, Өзбекстан мен Алтайда да өмір сүргенін неміс ғалымдары дәлелдеді (орыс.).
- ↑ Александр Марков. Палеогенетикалық деректер неандертальдардың ауқымын шығысқа қарай 2000 км-ге кеңейтті. (орыс.).
- ↑ Харитонов В. М. Шығыс Еуропа мен Азияның іргелес аймақтарындағы гоминид қазбаларын табу (1 бөлім) (орыс.).