Теңіз құрттары, наутилус және аргонавт

Басаяқты моллюскілердің қызықты өкілдері- теңіз құрттары.Оларда да кальмарлар сияқты сегіз қолына қосымша ұзын әрі епті қалмауышы бар. Теңіз құрттарында қабыршақтың қалдықтары арқасындағы тері астында жасырылған әктасты пластина түрінде сақталған.Денелерін жиектей орналасқан жалпақ жүзбеқанаттары жоғары-төмен, тіпті бір бүйірлей де қозғалып, өте икемді жүзуіне, сондай-ақ су түбіндегі құмға тез көміле қалуына мүмкіндік береді.

Қорғану тәсілдері

Реңін әп-сәтте өзгерту қабілеті жағынан бұл басаяқтылар сегізаяқтан да асып түседі. Олар қиналмастан құмда сары, малтатас үстінде-алашұбар, қара тас үстінде- мүлде қара болып келеді, ал шағылысуға дайындалған еркегі мен ұрғашысы кемпірқосақтай алуан түске еніп, құлпырады.Моллюскілердің өздері түстерді ажырата алмайтынын ескерсек, бұл тіпті таңғаларлық.Теңіз құрттары қауіптен құтылу үшін, бааяқты моллюскілерге тән тағы бір тәсілді қолданажы: арнайы бехдерінен бөлінетін сия бұлтын -түтіндеген пердені айналасына тұтады Теңіз құрттының сия қапшығынан ерте заманда-ақ қоңыр бояуды -сепияны жасаған, оны суретшілер әлі күнге дейін жоғары бағалайды (оның атауы осы жануарлардың латынша атынан шыққан- Sepia).

Наутилус

Тынық мұхиттың батыс бөлігі мен Үнді мұхитының шығыс бөлігіндегі жлы суларда наутилус деген ғажайып жануарлар тіршілік етеді. Басаяқтылардың ішінде соларда ғана сыртқы қабыршақтың бір кереметі, оның қуысы көлденең тоспалар арқылы көптеген камераларға бөлінген, ал наутилустың денесі солардың біреуінде, ең соңғы түзілгенінде ғана жатады. Қалған камералардың бәріне газ толып, бір-біріне шағын тесіктер арқылы жалғасады. Наутилус солардың ішіндегі газ қысымын реттей отырып. суға бату тереңдігін өзгерте алады.

Аргонавт

Тропиктік теңіздердің беткі суларында басаяқты моллюск аргонавт тіршілік етеді, оның ұрғашысының қайықшаға ұқсайтын қабыршағы бар. Қабыршақ жарғақтай жұқа, қорғаныстан гөрі жұмыртқа басуға көбірек қызмет етеді.Аргонавттың ұрғашысының ұзындығы 45 см жәнеодан артық, ал еркегінің ұзындығы 2 см аспайды. Көбею кезеңінде еркегінің қармауыштарының бірі көлемін ұлғайтады, содан кейін еркектік жыныс жасушаларына толған сперматофор-қапшығын ұтсаған күйі бөлініп шығады да, ұрғашысын іздеп өз бетінше жүзіп кетеді. Тауып алған соң, қармауыш оның мантия қуысына сүңгіп еніп кетеді. Сол жерде сперматофор ашылады да, ұрықтану жүзеге асады.

Қызықты деректер

Ежелгі теңіздерде аммонит деген басаяқты моллюскілер өте көп болған. Олардың наутилустардыкіне ұқсайтын қабыршақтарының диаметрі 2 метрге жеткен. Аммониттер динозаврлардан көп уақыт бұрын айда болса да, солармен бірге жойылып кеткен.

Дерек көздер

Балалар энциклопедиясы,РОСМЭН,ISBN 978-5-353-06046-8,УДК 087.5,ББК 92