Тимаршы
|
||
|---|---|---|
| Сыпай — Ағыншы — Тимаршы — Жаңа шерік — Низам-и Джедид | ||
| Флоты — Әуе күштері | ||
| Шайқастар: | Еуропада — Ресеймен — Таяу Шығыста — Қамаулары мен жерге түсулері | |
| Тағы қараңыз: | Жаңартулары — Теңіз келісімдері — Қаптанпашалары | |
Тимаршы (яғни тимар иесі; түрікше: timarlu) — Османлы сұлтанына қызмет еткен, сол қызметі үшін timar деп аталатын иелік (жер) алған тұрақты емес атты әскер түрі. Тимаршылар соғыс басталған кезде әскерге барып қосылып, бейбітшілік кезінде өздеріне берілген жерді бағып-күтуге міндетті болған. Соғыс кезінде тимаршы өзінің қару-жарағын және өзімен бірге бірнеше қарулы қызметшісін де ертіп келуге тиіс болған. Ол қарулы қызметшілер «жебелі» (cebelu) деп аталған. Жорық кезінде азық-түлікпен оларды әскер қамтамасыз етіп отырды.
Осы арқылы османлылар қысқа уақыттың ішінде үлкен әскер жинай алатын. Соғыс біткен соң жауынгерлер өз жерлеріне қайтып кететін, соның арқасында сұлтанның оларды бейбітшілік кезінде асырау қажеті болмайтын. Тимаршыға берілген жерде тұратын шаруалар оның басыбайлы қызметшілері болды. Тимаршы өз жерінде заңдылық пен тәртіптің сақталуын, салықтардың жиналуын қадағалап, қылмыскерлерді жазалап отыруға міндетті болған.
Тимарлар жүйесі І-ші Орханның заманында (1326-1359) енгізілген. Сұлтан өзінің сардарларына еуропалық феодалдық жүйеге ұқсас етіп жер беріп, сол жерде жасайтын шаруаларды оның билігіне бағындырды. Тимаршыларды ұстауға кететін қаржы шамалы болғандықтан, олар османлы әскерінің маңызды бөлігі болды, әрі 17-шы ғасырдың басына дейін өз маңыздарын сақтады. Тимаршылардың атақ-лауазымдары мен жерлері одан көп кейін уақыт бойы сақталды.
Жорық кезінде тимаршылар алай деп аталатын қосындарға ұйымдастырылатын. Алайды басқаратын сардар алай бек немесе алай бек деп аталды. Алайдан үлкенірек қосындар лива (жалау, байрақ, ту деген мағынада) деп аталды. Оны санжак бей басқарды. Ең жоғарыда уәлаят әкімдері болды, олар бейлербей деп аталды. 16-шы ғасырда бір уәлаят өзінің шамасына қарай 1000 тимаршы жібере алатын. 1525 жылы тимаршылардың жалпы саны 37818-ге жетті (салық төлейтін тимаршылардың саны бойынша). Олардың қарулы қызметшілерінің саны 50000 шамасында болатын. Бірақ бұл үлкен әскер бүкіл империя бойынша орналасып, барлығы жиналып бір жорыққа қатыса алмайтын.
Тағы қараңыз
өңдеу| Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|