Тмат Мерғалиев

Тмат Мерғалиев (10 қыркүйек 1936 жылы туған, Атырау облысы, Бақсай ауданы, Жаңа жол ауылы -- 11 ақпан 2009 жылы қайтыс болды (Алматы қаласы, Кеңсай 2 беіт басына қойылған) — Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық Консерваториясы, халық музыка факультеті, домбыра кафедрасының көрнекті ұстаз, профессор, этнограф-фольклортанушы, күйші-домбырашы, халық ән-күй мұрасын жинаушы.

Өмірбаяны

10 қыркүйек 1936 жылы Атырау өңірінің бұрынғы Гурьев облысы, Бақсай ауданы "Жаңа жол" колхозында дүниеге келген. Әкесі Бақтыбай Мерғали, анасы Хайроллақызы Балжан қарапайым колхозшы. еңбек адамдары. Тмекеңнің балалық шағы Ұлы Отан Соғысы жылдарының қиын кезеңдерінде өткен еді. Халқымыздың табиғи тума қасиеттерінің бірі ән-күй өнері десек, бұл қасиет әкесі Мерғали, анасыБалжанның бойында бар болатын. Соның әсері болса керек ән-күйге құмарлық Тмекеңнің бойынан бала кезінен-ақ байқала басталды. Мектепте оқып жүрген кезінде Мұқан, Бәшір деген домбырашы-ұстаздардан:"Кеңес", "Қоян-бүркіт", "Арынғазы", "Айжан қыз", "Қарасай" сияқты күйлерді үйренген. 1952 жылы Алматығы көшіп келген соң, №12 қазақ орта мектебінде оқып жүргенде пионер сарайындағы домбыра үйірмесіне қатысып, онда атақты Фазыл Сұлтановтан көптеген кйлерді үйренеді. 1955 жылы орта мектепті бітіргеннен кейін сол жылы консерваторияға оқуға түседі. Консерватория қабырғасында жүріп, атақты композитор, ғалым-ұстаздар:А.Жұбанов, Л,Хамиди және көрнекті профессорлар: Х.Тастанов, Қ.Мұхитов, М.Әубакіров сияқты ағалардан дәріс алады. 1960 жылы консерваторияны бітіргеннен кейін бір-екі жыл Құрманғазы атындағы оркестрде істейді. Ал 1962 жылдан 1980 жылға дейін Қазақстан Ғылым Академиясы М.О.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты музыка бөлімінде кіші ғылыми қызметкер бола жүріп, 1966 жылдан бастап өзі оқыған консерваторияда халық аспатар бөлімінде домбыра класынан ұстаздық (профессор) қызметтін жалғастырады.

Еңбектері

• "Домбыра сазы" музыкалы-этнографиялық жинақ (1972);
• "Жаңа дәуір жыршысы" халық композиторы Сейтек Оразалиевтің өмірі мен творчествосы хақында монография(1980),
• "Қазақтың музыкалық фольклоры" (1982)
• "Қазақ Совет Энциклопедиясы" 13 томдык, халық күйшілері, орындаушылар, ән-күй өнері жайлы 25 мақаласы енгізілді. (1970)
• "Домбыра өнерін дамытудың мемлекеттік бағдарламасы" (2000)
• "Тараз-Жамбыл облысы энциклопедиясы" ауқымды 2 мақала енді (2003)
• "Балалар Энциклопедиясы" 2 мақала енгізілді (2003)
• "Домбырада орындаушылық шеберліктің тарихы" лекция оқулық жазып шығарды.
• Өзі шығарған: "Еңбек майданы", "Толқыма", "Жарыс", "Шаттық күйі", "Толқын", "Құрылысшы жігіт", "Суық төбе- сүйіктімнің ауылы", "Бесік жыры",

Халық өнерін насихаттау саласында қазақтың ән-күйлері, халық композиторларының мұралары жайлы берілген 30-радио хабар. көрсетілген 65-тен аса телехабар және шетелдерде тұратын қазақтарға арналған 4 хабар тыңдаушылардын жылы лебізіне ие болды. Олардың көпшілігі радио-телевиденияның "Алтын қорына" қабылданып үзбей беріліп тұрады. Жалпы өнер туралы 100-ден аса ғылыми еңбектер мен мақалалары газет-журналдарда жарияланып оқырмандарын риза еткен.