Торғай темір кенді белдемі

Торғай темір кенді белдемі, Торғай темірлі белдемі – Торғай ойпаңының батыс бөлігін алып жатқан темір кендерінің жиынтығы. 1949 жылы ашылған. Белдем Оңтүстік Оралдың шығыс сілемдері, Сарыарқа, Батыс Сібір, Сарысу және Арал ойыстарымен шектесіп жатыр. Оның құрамына Орал Сырты көтерілімі, Қостанай ойысы, Обаған көтерілімі және Ақсуат ойысы енеді.

Геологиялық құрылымы

Кен түзуші денелер төменгі тас көмірдің ортаңғы визей мен төменгі серпухов ярусы астындағы жанартаутекті-шөгінді тау жыныстары болып табылады. Ливанов және Апанов меридиандық жарылымдарымен шектелген ортаңғы визей мен төм. серпухов ярусы асты түзілімдері эвгеосинклиналдық дамуының соңында Соколов-Сарыбай кешенді интрузияларының кірігіуімен қатпарланады. Ярус асты тау жыныстары үш свитадан құралған:

• кентасты сарыбай свитасы (С1v21) қалыңдығы 3000 м, оңтүстікке қарай 700 м-ге азаятын андезитті құрамды туфогенді қабаттан;
• кен бақылаушы соколов свитасы (C1v31) жалпы қалыңд.ығы 600 – 1000 м доломиттер, ангидридтер, туффиттер, сазтастар және құмтастар, сирек туфтар қабаттары бар әктастардан;
• кенүсті қоржынкөл свитасы (C1v32–s) соколов свитасымен фациалды ауысып, төменгі будасы доломитті қабаттары бар әктастардан тұрады.

Кен орындары

Соколов свитасында белдеудің скарндық кен орындарының (жалпы қоры 7,5 млрд. т) көпшілігі (Соколов, Сарыбай, Ломоносов, Талкөл, Адай, Бенқала Сор, Шағыркөл, т.б.) орналасқан. Оолитті қоңыр темір тас кендерінің (жалпы қоры 16,5 млрд. т) ішіндегі ірілері – Әйет және Лисаковск кен орындары.