Тоғыз (салт)

Ежелден қалыптасқан «тоғыз» деп аталатын салттың екі түрі бар.

Бұлардың аталуы бірдей болғанмен қолдану жолы мүлде бөлек.

1. Егіс өнімінен берілетін сыбаға, сый. Бау-бақша өсіретін ел (әсіресе, Қазақстанның оңтүстігіндегі) өнімді мол жинап алғаннан кейін туған-туысқандары, құда, жекжаттарына, сыйлас көршілеріне тоғыз жіберетін жақсы салты бар. Яғни, өздері қалаған адамдарына қоржынға салып қауын-қарбыз жібереді. Оның саны тоғыздан не екі тоғыз, үш тоғыздан кем болмауы керек. Келген адам ол үйге «тоғыз »әкелгенін айтады. Бұл жай келіс емес, кәделі, сыйлы келіс. Тоғыз дегенің тарту, ескерту, құрмет белгісі. Сонымен бірге мұнда дәмету бар.

1. Тоғыздың бұл түрі құқықтық, әділет жүйесінде қолданылады. Әдетте, жеңіл жаза алғандар атын немесе шапанын төлеп шығады. Ал, ауыр жазаға тартылғандарға (мысалы,ұрлығы,ел-жұрт алдындағы зор кінәсі,дін жолындағы күнәсі,опасыздығы үшін) ,қылмыс жасағандарға қатаң жаза қолданылады. Оларға «тоғыз» деп аталатын жаза бар. Қылмыстың ауырлығына байланысты жаза бірнеше есе көбейтіледі. Айталық, әдейі жер өртегендерге, біреудің некесін бұзғандарға үш тоғыз төлеттіреді. Бұған түйе бастатқан 3 түйе, 3 жылқы, 3 сиыр. Мұны үш еселесе 9 түйе, 9 жылқы, 9 сиыр болып шығады. Егер ат бастатқан болса 3 жылқы, 3 сиыр, 3 қой болып төмендей береді.