Тоқсан би

Жабайұлы Тоқсан би (1737-1839) – «Дала данышпаны» атанып, туралығымен әділдігімен үш жүзге аты жайылған би, шешен.

Керей руынан шыққан.

Тоқсан бидің тұлға ретінде танылуына Керей тайпасынан шыққан атасы Қара би көп ықпал етті. Ол немересін шешендік өнерге баулыды. Тоқсан би бала кезінен атасымен бірге жүріп, атақты шешендермен, билермен кездесті және ауызша сөз жарыстарға қатысты. Жас кезінен өз тайпасының ақылшысы болып қана қоймай, әділ биі бола білді. 15 жасынан бастап халық оны Төбе би, солтүстік өңір (Омбы, Петропавл, Көкшетау, Қостанай) қазақтарының бас биі деп атады.

Тоқсан бидің кесенесі

Тоқсан бидің зиратының қайда екендігі бертінге дейін белгісіз болып келді. Солтүстік Қазақстан облысының Ғабит Мүсірепов ауданының Западное елді мекені маңынан 2-3 шақырым жерде Тоқсан бидің бейіті табылып, 2001 жылы тамыз айында басына граниттен ескерткіш қойылды. Ал 2006 жылы кесене тұрғызылып, Западное елді мекенінің атауы Тоқсан би ауылы деп өзгертілді. Петропавл қаласының бір көшесіне аты берілді. Деректерге қарағанда, осы өңірді жаз жайлауына, қыс қыстауына айналдырған би "Есілдің арғы бетіндегі Қарауыл төбеге жерлеңдер. Түбінде осы жер тоғыз жолдың торабына айналады. Сонда ұрпақтарым еске алар" деп өсиет қалдырған екен. Шын мәнінде бидің айтқаны келіп, зираттың түбінде Алматы-Екатеринбург, Жезқазған-Қызылжар, Қостанай-Көкшетау тас жолдары тоғысып, жолаушылар ағылған жерге айналды.

Пайдаланылған әдебиет

Қазақстан ұлттық энциклопедиясының 8-томы Солтүстік Қазақстан облысы энциклопедиясы