Триполье-Кукутень мәдениеті
Триполье-Кукутень мәдениеті — неолит-энеолит дәуірінде (б.з.б. 5050–2950 жылдары)[1] Оңтүстік-Шығыс Еуропада болған археологиялық қауымдастық. Карпат тауларынан басталып, Днестр мен Днепрге дейін созылған 350 000 км² жерде орналасатын, Румыния, Молдова мен Украинаның қазіргі шекараларына ұқсайтын аймақтарды алатын.[2][3]
| Триполье-Кукутень мәдениет | |
 Триполье-Кукутень керамикасының үлгісі | |
| Географиялық жері | |
|---|---|
| Кезеңі |
б.з.б. 5-мыңжылдық – б.з.б. XXVII ғасыр |
| Ізашары | |
| Ізбасары |
Усатово мәдениеті, Ямная мәдениеті, Жауынгерлік балта мәдениеті |
Этимологиясы
өңдеу
Мәдениет бастапқыда Румынияның Яссы ауданындағы Кукутень коммунасы атауымен жүретін. 1884 жылы Теодор Бурада мәдениеттің тұңғыш табылған керамикасын дәл сол Кукутеньден алған еді.[4]
Ұқсас жылдары Киев, Украинада осы мәдениетке де жатқызылған тағы археологиялық ескерткіштер табылды. Оны тапқан Чехияда туған украин ғалымы Викентий Вячеславович Хвойка еді. Оның бұл ескерткіштерді тапқан жылы түрлі дереккөзде әртүрлі; кейде 1893[5] басқа кезде 1896,[6] не 1887.[7] Хвойка өзінің тапқанын тұңғыш рет 1897 жылғы Археологтардың 11-съезінде жария етті.[5][7] Сол жылы Триполье, Киев облысында ұқсас ескерткіштер табылды да, мәдениет бұл ауылдың да атауын алды.
Триполье-Кукутень мәдениеті Румыния, Украина мен Молдова үшін ортақ тарих саналады. Румыния мен Молдовада ол Кукутень мәдениеті делінсе, Украинада Триполье мәдениеті деп аталады.
Географиясы
өңдеу
Кукутень-Триполье мәдениеті қазіргі Молдова аумағында, Румынияның шығыс және солтүстік-шығысында және Батыс, Орталық және Оңтүстік Украинаның кейбір бөліктерінде өркендеді.
Мәдениет осылайша Дунай өзені бассейнінен солтүстік-шығысқа қарай Темір Қақпа айналасында Қара теңіз мен Днепрге дейін созылды. Ол орталық Карпат тауларын, сондай-ақ жотаның екі жағындағы жазықтарды, дала мен орманды далаларды қамтыды. Оның тарихи өзегі Днестрдің ортасынан жоғарыға дейін болды.[3] Мәдениеттің өркендеген жылдарында Еуропа соңғы мұз дәуірінің соңынан бері ең жылы және ылғалды еді, осылайша бұл аймақ ауыл шаруашылығы үшін қолайлы болған.
Мәдениет
өңдеуКукутень-Триполье мәдениеті натуралды фермерлер қоғамы еді. Топырақ өңдеу, егін жинау және мал бағу адамдардың көпшілігінің негізгі кәсібі болса керек. Әдеттегі неолит мәдениеті үшін олардың диетасының көпшілігі дәнді дақылдардан тұрады. Олар бидай, сұлы, қара бидай, тары, арпа және кендір өсірді, ұнтақталған және ашытқысыз нанды саз пештерде немесе үйдегі қыздырылған тастарда пісірген. Олар сондай-ақ бұршақ, өрік, шие алхоры және шарап жүзімдерін өсірді, бірақ олардың шарап жасағаны туралы нақты дәлелдер жоқ.[8] Сондай-ақ олардың ара ұстағанын білдіре алатын деректер бар.[9]
Галерея
өңдеу-
Әйел Құдай мүсіні, Румыния, б.з.б. 4050–3900 жылдар -
Керамика, Румыния, б.з.б. 3700–3500 жылдар -
Мыс қару-жарақ -
Құс бейнесі бар қасық -
Керамика, Румыния -
Мыс әшекей -
Майданецкое қонысы, б.з.б. 3700 жылдар, 3D модель -
Триполье-Кукутень ауылының реконструкциясы -
Тас құралдары
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Arponen, V. P. J.; Ohlrau, René; Kerig, Tim (2024). "The Capability Approach and Archaeological Interpretation of Transformations: On the Role of Philosophy for Archaeology". Open Archaeology 10. doi:10.1515/opar-2024-0013. https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/opar-2024-0013/html.
- ↑ 7,000 years ago, Neolithic optical art flourished – Technology & science – Science – DiscoveryNews.com. NBC News (22 September 2008).
- ↑ a b Mantu, Cornelia-Magda (2000). "Cucuteni–Tripolye cultural complex: relations and synchronisms with other contemporaneous cultures from the Black Sea area". Studia Antiqua et Archaeologica (Iași, Romania: Iași University) VII: 267. OCLC 228808567. http://cisa.uaic.ro/saa/no7.htm. Мұрағат көшірмесі 11 шілденің 2011 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ Sapienza – Università di Roma (2008-10-31). Cucuteni-Trypillya: una grande civiltà dell'antica Europa (in it). Пресс-релиз. Тексерілген 2009-11-21. Мұрағат көшірмесі 17 шілденің 2011 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ a b Welcome to the Trypillian e-Museum. The Trypillian Civilization Society. Тексерілді, 21 қараша 2009. Мұрағат көшірмесі 7 маусымның 2008 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ Videiko, Mykhailo Trypillian Civilization in the prehistory of Europe. The Trypillian Civilization Society. Тексерілді, 21 қараша 2009. Мұрағат көшірмесі 21 маусымның 2008 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ a b Taranec, Natalie The Trypilska Kultura – The Spiritual Birthplace of Ukraine?. The Trypillian Civilization Society. Тексерілді, 21 қараша 2009. Мұрағат көшірмесі 21 маусымның 2008 Wayback Machine мұрағатында
- ↑ Comșa, Eugen (1973). "Cultura plantelor în cursul epocii neolitice pe teritoriul României". Terra Nostra: Culegere de Materiale Privind Istoria Agriculturii în România (Our Earth: Selections from a Material Perspective of Agricultural History in Romania) (Bucharest: Consiliul Superior al Agriculturii) 3: 243–252. OCLC 72954112.
- ↑ Crane, Eva (1999), The world history of beekeeping and honey hunting, New York: Routledge, pp. 40–41, ISBN 0-415-92467-7, OCLC 41049690, https://books.google.com/books?id=ANTSvKj1AZEC