Николай Сергеевич Трубецкой

Князь Николай Сергеевич Трубецкой – алдыңғы қатарлы орыс лингвисті. Сонымен қатар философ және еуразияшылдық идеясын алға тартушы ретінде де белгілі. 1890 жылы Мәскеу қаласында дүниеге келген, 1938 жылда Вена қаласында қайтыс болған.

Николай Сергеевич Трубецкой
Дүниеге келгендегі есімі:	Николай Сергеевич Трубецкой
Дүниеге келгені:	Николай Сергеевич Трубецкой 16.5.1890 Москва
Қайтыс болғаны:	1938 маусым 25 Вена
Мансабы:	философ, мәдениеттанушы, лингвист

Биография

Ақсүйектер отбасынан шыққан. Князь Н.С.Трубецкой Мәскеу мемелекеттік университетінің ректорының баласы. 14 жасында Мәскеу Этнографиялық қоғамының жиналыстарына қатысқан. 15 жасында алғаш рет фин-ұйғыр тілдері туралы ғылыми мақалалар жариялаған. Фольклорды оқуы әр түрлі тілдермен танысумен бірге жүрген.

1907 жылы чукот-камчатка және солтүстік кавказ халықтарының тілдерінің грамматикалық құрылымын тарихи салыстыру және типологиялық тұрғыдан зерттеуді бастады. Революция кезіне дейін осы зерттеу кезінде жиналған материалдардың барлығы Азамат соғысы жылдарында жоғалтылды және Трубецкой эмиграция кезінде есінде қалғандарын қайта жазды.

1908 жылы Бесінші Мәскеу гимназиясын аяқтады және Мәскеу университетіне философия-психология бөліміне түсті. Мұнда ол Б.Н.Пастернакпен бірге оқиды. Кейін ол батысеуропа әдебиеттері бөліміне, одан кейін салыстырмалы тілбілу бөліміне түсті. Осында ол Ф.Ф.Фортунатовтың оқушысы болды.

1912 жылы салыстырмалы тіл білу бөлімін аяқтады және университет кафедрасында қалдырылды. Қайтып келген соң, 1915 және 1916 жылдар аралығында Мәскеу университетінде сабақ береді. 1917 жылы революциядан кейін Кисловодскқа кетеді және біраз уақыт Ростовск университетінде сабақ береді.

1920 жылы Болгарияға эмиграцияланады. София университетінде сабақ береді. Осы кезде „Еуропа және адамзат„ шығармасын жазады, осы шығармада ол еуразияшылдық идеясын құруға жақындады. Шығарма П.П.Сувчинский, Г.В.Флоровский, П.Н.Савицкий қатысқан София университетінде семинарда талқыланып, еуразияшылдық идеясының пайда болуына алып келеді. Бұл „Исход к Востоку. Предчувствия и свершения. Утверждение евразийцев. Книга 1„ (София, 1921) кітабында жарияланады. 1923 жылы Венаға келеді, Вена университетінде сабақ береді.

1920-1930 жылдар аралығында Трубецкой еуразияшылдық қозғалысының белсенді мүшесі, теоретигі және саяси басшыларының бірі болады. П.П.Сувчинский, П.Н.Савицкийлермен бірге еуразияшылдықтың органдарын басқарушылар қатарына қосылды (Үштік Кеңес, Бестік Кеңес, Жетілік Кеңес). 1929 жылға дейін барлық еуразияшылдық идеясының бағдарламалық жинақтарына қатысты. («Исход к Востоку» (1921), «На путях» (1922), «Россия и латинство» (1923), «Евразийский временник. Книга 1» (1923), «Евразийский временник. Книга 2» (1925), «Евразийский временник. Книга 3» (1927)). Еуразияшылдықтардың ұжымдық манифесттерінің авторларының бірі («Евразийство (опыт систематического изложения)» (1926), «Евразийство (формулировка 1927 года)»). Еуразия кітап баспаларында көптеген кітаптар жазып шығарды («Наследие Чингисхана» (1925), «К проблеме русского самосознания» (1927)). Еуразияшылдықтың идеологы ретінде көпполярлы әлем конйепциясын құрды, монғолдардың орыс мәдениетіне, саяси тарихына және мәдениетіне әсері туралы жазды.

1929 жылы „Евразия„ газетінің коммунисттік және кеңестік бағытта болғандығына қарсылық ретінде еуразияшылдық қозғалысының басшыларының қатарынан шығады. 1932 жылы Еуразия партиясының құрылуына қатысқан жоқ, бірақ П.Н.Савицкимен байланысын үзбеді, теориялық еуразия семинарларына қатысты және 1930 жылдан бастап еуразия баспаларында мақалалар жариялай бастады. Сол уақытта Р.О.Якобсонмен бірге еуразия тіл бірлігі теориясын құрастырады.

1920-1930 жылдар аралығында Венск университетінде славян тілдеріне және әдебиеттен сабақ береді, ғылыми ізденістермен айналысады. Пражск лингвистикалық үйірмесінің қатысушысы және идеялық жетекшілерінің бірі болады. Өзінің лекцияларында ол ежелгі орыс әдебиетінің ашылуы қажеттігі туралы айтып өткен. Коммунизмнің қарсыласы болған.

1938 жылы Австрия жағынан айыптау тағылым, тергеуге шақырылады. Оның бөлмесінде тексерулер жүргізіліп көптеген қолжазбалары мен еңбектері жоғалады. Оны концлагерден тек қана князь титулы ғана құтқарады. Бірақ еңбектерінің жоғалуына шыдай алмай инфарктан ауруханада қаза болады.

Трубецкой және Еуразияшылдық идеясы

1920 жылы Н.Трубецкой Ресейден кетеді және Болгарияға барады. Сонда София университетінде ғылыми-оқытушы қызметін атқарады. Осы жылы ол өзінің танымал „Еуропа және адамзат„ шығармасын жариялайды. Бұл шығарма Еуразияшылдық идеясының құрыла бастауымен, яғни, идеологияның пайда болуына әсер еткен ерекше шығарма ретінде көрініс табады. Бұдан кейінгі уақытта Трубецкойдың қызметі екі бағытта дамыды: 1) филологиялық және лингвистикалық проблемаларға бағытталған ғылыми бағыт (Пражск үйірмесінің жұмысы, одан кейін Венадағы зерттеу жылдары); 2) еуразияшылдық қозғалысына қатысуына байланысты мәдени-идеологиялық бағыт. Трубейкой осы жылдары Савицкимен , П.П.Сувчинскиймен, Г.В.Флоровскимен жақындай түсіп, ғылыми қызметін олармен бірге жалғастырады. Жиі-жиі Еуропа қалаларында баяндамалар оқиды. Ол саяси әрекеттерге тікелей қатыспағанымен, әр-түрлі мақалаларымен саясатқа әсер етіп отырған. Күрделі саяси ахуалдан алшақ болуды және конфликттік мақалалар жазуға тырысқанымен, оның көптеген мақалалары еуразияшылдық идеясына шақыру, оның мағынасын түсіндіруде болды. Мақалалары еуразияшылдық идеясыныы бастауымен қатар, оның негізгі мағыналарын ашып бере алды. Еуразияшылдық идеясын қолдаушылар арасында екі түрлі бағыт пайда болды. Біріншілер, географиялық тұрғыдан бұл идеяны қарастырды яғни, Еуропа, Азия және олардың түйіскен жерінде екі йивилизацияға да жатпайтын континент болуы керек деп есептеді. Ал екіншілердің бағытында, бөлінушілік, яғни, Еуропа Азия деген ұғым жоқ. Олардың идеяларында тек қана еуразиялықтар бар.

Трубецкой өмірінен:

• Трубецкой 5-гимназияда оқыған кезінде онымен бірге, болашақ поэттер Б.Л.Пастернак және В.В.Маяковскилер бірге оқыған.
• 15 жасында Н.С.Трубецкой этнограф Богоразовқа хат жазған. Бұл хатта ол өзінің ғылыми ойларын білдірген (өзінің жасын көрсетпей). Бұл идеямен қызыққан Богоразов Трубецкойдың үйіне келеді. Сол кезде ол репетитормен сабақ оқып отырған 15 жасар баланы көріп, ұзақ уақыт хатты осы бала жазғанына сене алмай жүрген.
• 1905 жылы болгар тарихшысы және қоғам қайраткері Иван Шишманов өзінің танысы 15 жасар С.Н.Трубецкойға өзінің „болашақ ежелгі болгар тарихшысына„ деген жазуымен кітабын силайды. 1920 жылы Софияға эмиграцияланған кезде Трубецкой Шишмановқа жолығады. Шишманов оны София университетінің салыстырмалы тілбілімі кафедрасына доцент ретінде ұсынады. Осыған байланысты эмиграцияда жүрген Трубецкой жұмысты болады. Бұл университетте ол тек қана үш тыңдаушы ғана жинай алады. Бірақ, оның лингвистика ғылымына арналған мақалалар нәтижесінде Вена университетіне профессор қызметіне шақырады.
• Лингвисттердің бірінші конгресінде А.Мейе Трубецкойды заманауи лингвистиканың ұлы қайраткері деп атаған.
• Трубецкой Маяковскийдің поэзиясын ұнатқан.
• 1973 жылы Вена университетінде Н.С.Трубецкойдың құрметіне құрмет тақтасы орнатылды.

Сілтемелер

• Сетевая библиография Н. С. Трубецкого
• Биография Н. С. Трубецкого Мұрағатталған 8 сәуірдің 2019 жылы.
• Трубецкой Н. С. Фонология и лингвистическая география. Мұрағатталған 8 наурыздың 2016 жылы.
• Трубецкой Н. С. Отношение между определяемым, определением и определённостью. Мұрағатталған 6 наурыздың 2016 жылы.
• Трубецкой Н. С. «Еуропа и человечество» Мұрағатталған 8 қыркүйектің 2012 жылы.
• Трубецкой Н. С. «Наследие Чингисхана. Взгляд на русскую историю не с Запада, а с Востока» Мұрағатталған 25 мамырдың 2008 жылы.. Берлин, 1925, 60 с.
• Вестстейн, Виллем. Трубецкой и Хлебников. // Евразийское пространство. Звук, слово, образ. Языки славянских культур. — М., 2003. — С. 237—248
• Культура или карикатура?К украинской проблеме Мұрағатталған 22 ақпанның 2011 жылы. (О полемике Н. С. Трубецкого с Д. И. Дорошенко).
• ОБЩЕСЛАВЯНСКИЙ ЭЛЕМЕНТ В РУССКОЙ КУЛЬТУРЕ
• Центр Льва Гумилева: современное евразийство
• Молодая Евразия: младоевразийство(қолжетпейтін сілтеме)