Туган-Барановский, Михаил Иванович

Михаи́л Ива́нович Туга́н-Барано́вский (1865 жылдың 8 [20] қаңтарында туылып —1919 жылдың 21 қаңтарында қайтыс болған) — ресейлік және украиндық экономист, тарихшы, «заңды марксизмнің» өкілі; 1917 жылдан кейін — Украин халық республикасының саясатшысы және мемлекеттік қайраткері.

Өмірбаяны

Литов татарларының ежелгі дворян тұқымынан тараған (толық тегі — Туган-Мирза-Барановский). Анасы –Полтав губерниясының украині.

Екінші Харьков гимназиясын аяқтағаннан кейін, Михаил 1883 жылы Санкт-Петербург университетінің физика-математикалық факультетіне оқуға түседі. 1880-ші жылдардағы студенттер қозғалысының белсенді мүшесі. Оның курстасы Александр Ульянов болды. 1886 жылғы Добролюбов демонстрациясының белсенді қатысушысы болды, осыдан кейін Петербургтен қуылады.

1889 жылдың мамыр айында Харьков университетін бітіріп, физика-математикалық және заң факультеттерінің кандидаттары дипломын алады.

1892 жылдың 22 желтоқсанында Туган-Барановский Мәскеу университетінің саяси-экономика және статистика магистрі деңгейіне жетеді. 1893 жылы 14 қаңтарда Қаржы министрлігінің бұйрығымен ол Сауда және мануфактура департаментіне жұмысқа орналасады. Сол жылдың 18 наурызында басшылық сенаттың бұйрығымен кандидат деңгейі бойынша коллежск хатшысы болып орналасады.

1894 жылы «Қазіргі Англияның өндірістік дағдарыстары, олардың халық өміріне әсері және себептері» атты монографиясын жарыққа шығарады. Монографияның кіріспесінде Туган-Барановский П. Б. Струвеге рахметін жаудырады. Монография Мәскеу университетінің заң факультетіне қорғалуға берілді. 1894 жылдың 27 қыркүйегінде қорғау сәтті өтті, 1894 жылдың 12 қарашасында ол Мәскеу университетінің кеңесімен магистр дәрежесін иеленді.

1897 жылдың қарашасында ол толығымен ғылыми және сабақ берушілік қызметке ауысуды шешеді. Сол себепті Қаржы министрлігінен жұмыстан шығады.

Санкт-Петербург университетінде, коммерциялық есептеудің әйелдер училищесінде және жоғары әйелдер курстарында сабақ берген (приват-доценттер арасында 1895-1897 және 1898-1899).

1898 жылы «Орыс фабрикасының өткені мен бүгіні» атты монографиясын жарыққа шығарады. Кейін оны докторлық диссертация негізнде қорғайды, саяси экономика докторы дәрежесіне ие болады. Оның оппоненті Мәскеу университетінің профессоры А. И. Чупров болады.

Копперативті қозғалысға белсене қатысты, «Кооперация жаршысы» журналында, ғылыми жұмыстарда насихаттайды. «Кооперация жаршысы» журналын 1909 жылдан бастап басқарады. Кадет партиясының мүшесі, Туган-Барановский Мемлекеттік думаға ұсынылады, бірақ таңдалмайды.

Көзқарастары

«Туган-Барановскийдің социализмі Лениннің социализмінен әлдеқайда алыс болды. Ол ортақ адамзаттық құндылықтарды білдіретін, копитализмді оның антигумандылығы үшін сынаған этикалық социализм болды» — дейді Широкорад, Леонид Дмитриевич.

Сен-Симон туралы: "Бұл керемет ойшыл қазіргі қоғам туралы ғылымның негізін қалаушы болып мойындалуы керек ".

М. И. Туган-Барановскийдің «Очерки из новейшей истории политической экономии» кітабын оқи тұра, Плеханов автордың Маркстың «Капитал» еңбегіндегі зерттеулер диалектикасының мағынасын түсінбейтініне назар аударады. Ол мынадай ескерту жазады: «Туганның диалектика туралы еш түсінігі жоқ».

Дереккөздер

• Орыс интеллигенциясы және социализм (мақала)

• «Учение о предельной полезности» (1890)

• П. Ж. Прудон: Его жизнь и общественная деятельность. — СПб.: Тип. Ю. Н. Эрлих, 1891. — 80 с. — (Жизнь замечательных людей. Биографическая библиотека Флорентия Павленкова). — 8 100 экз.