Туыс (биология)

Туыс (лат. genus) — филогенетикалық тұрғыдан бір-біріне туыстығы жақын түрлерді біріктіретін, түрден жоғары болатын негізгі таксономиялық санат. Кейбір туыстың оншақты, кейде жүздеген, мыңдаған (кейбір жәндіктер, өсімдіктер туысы), болмаса 2-4, тіпті бір түрі де болады.^[1]

Туыстың ғылыми атауы латынша бір сөзбен белгіленеді, мысалы мысық туысы — Felis. Биномдық номенклатурада тектік атау тектегі әрбір түр үшін биномдық түр атауының бірінші бөлігін құрайды. Мысалы Panthera leo (арыстан) және Panthera onca (ягуар) - пантера туысының екі түрі.

Туыс құрамын таксономистер анықтайды. Туыстарды классификациялау стандарттары қатаң кодификацияланбаған, сондықтан әртүрлі тұлғалар туыстарды әртүрлі классификациялауы мүмкін. Алайда кейбір жалпы тәжірибелер қолданылады, оның ішінде^[2]^[3] жаңадан анықталған тұқымдас төмендегі үш өлшемге сай болуы керек:

монофилия (ағылш. monophyly) – тектік таксонның барлық ұрпақтары біріктірілген (яғни филогенетикалық талдау монофилді де, жеке тектік ретінде жарамдылығын да анық көрсетуі керек).
пайымды жинақылық – туысты қажетсіз кеңейтуге болмайды.
анықтылық – эволюциялық сәйкес өлшемдерге қатысты, яғни экология, морфология немесе биогеография; ДНҚ тізбегі гендердің ағынын тікелей тежейтін жағдайларды қоспағанда (мысалы, постзиготикалық тосқауылдар) эволюциялық линиялардың шарты емес, салдары болып табылады.

Дереккөздер

↑ Қазақ совет энциклопедиясы, 11-том.
↑ Sigward, J. D.; Sutton, M. D.; Bennett, K. D. (2018). "How big is a genus? Towards a nomothetic systematics". Zoological Journal of the Linnean Society 183 (2): 237–252. doi:10.1093/zoolinnean/zlx059. ISSN 0024-4082. https://pure.qub.ac.uk/portal/en/publications/how-big-is-a-genus-towards-a-nomothetic-systematics(939fc3e3-9067-4729-bd2a-23b32adfd556).html.
↑ Gill, F. B.; Slikas, B.; Sheldon, F. H. (2005). "Phylogeny of titmice (Paridae): II. Species relationships based on sequences of the mitochondrial cytochrome-b gene". Auk 122 (1): 121–143. doi:[[doi:10.1642/0004-8038(2005)122[0121:POTPIS]2.0.CO;2|10.1642/0004-8038(2005)122[0121:POTPIS]2.0.CO;2]].

[1] Қазақ совет энциклопедиясы, 11-том.

[2] Sigward, J. D.; Sutton, M. D.; Bennett, K. D. (2018). "How big is a genus? Towards a nomothetic systematics". Zoological Journal of the Linnean Society 183 (2): 237–252. doi:10.1093/zoolinnean/zlx059. ISSN 0024-4082. https://pure.qub.ac.uk/portal/en/publications/how-big-is-a-genus-towards-a-nomothetic-systematics(939fc3e3-9067-4729-bd2a-23b32adfd556).html.

[3] Gill, F. B.; Slikas, B.; Sheldon, F. H. (2005). "Phylogeny of titmice (Paridae): II. Species relationships based on sequences of the mitochondrial cytochrome-b gene". Auk 122 (1): 121–143. doi:[[doi:10.1642/0004-8038(2005)122[0121:POTPIS]2.0.CO;2|10.1642/0004-8038(2005)122[0121:POTPIS]2.0.CO;2]].

[1]

[2]

[3]