Тыштырма

Тыштырма зат. – бесікке жаңа туған нәрестені бөлеу рәсімінде орындалатын ырым-кәделердің бірі.
Ежелден бері қазақ халқы «Бесіксіз үйде береке жоқ» деп, жас отбасында өмірге келер сәбиді асыға күткен. Себебі, бала – ұрпақ жалғасы, өмірдің мәні деп білген.
Қазақ баласын ағаш бесікке салып баққан. Сондықтан «жаңа туған баланы бесікке салу халқымыз үшін елеулі дәстүрдің бірі.» Жаңа туған нәрестені бесікке салу рәсімі жолы үлкен немесе елдің тәрбиелі, өнегелі әжелеріне, келіншектеріне тапсырылады. Алдымен, бесікті отпен аластап алады, сосын «тыштырма» жасайды.

Бесікті дайындау барысында, яғни түбектігін, көрпешігін салып, тастығын бейімдеп, оюлап сырып тігілген қолбауы мен тартпабауларын байлап, бесіктің үстіне көгілдір масаты жамылғысын жабады. Содан кейін, «Тыштырма қайда?» дегенде, ағаш тегешке толтыра салынып, әкелінген құрт, ірімшік, шақпақ қант, кәмпит т.б. тәтті заттары түбек ойығынан өткізе бастайды. Тәттілер сауылдап төмен түсе бастағанда «Тыштырма» рәсіміне қатысып, бесікті айнала жүрелей отырған жастар масаты жамылғының астындағы түбек ойығынан түскен тәтті тағамдарды қол жүгірте іздеп, тауып алып ырымдап жейді. Бұл ырым-кәденің түп мақсаты – нәрестенің тал бесікті өмірінің басталуын және сол өмірдің ең өзекті мәселесі тек анасының емшегін ему ғана емес, ана сүтінің бойына сіңіп, күш-қуат болып тарауын, дәрет алу арқылы оның өзекті өмірінің бастауын паш ету.Сонымен қатар, перзент сүймеген келіншек сәбилі болсын деп тәттілерді үлестіру мақсатын көздеген.

Содан кейін, «Тыштырма» рәсімі нәрестені айналып-үйіріліп отырып бесікке бөлеумен жалғасып отырып, бесіктің үстіне, баланы әруақтар қорғап жүрсін деп, ата-бабадан қалған сырт киімдерді жауып, және де ел тізгінін ұстар азамат болсын деп, аттың тізгінін, ел арасында айбынды болсын деп, қамшы қояды.
Ал қайсыбір жерлерде бесіктің үстіне жеті түрлі қадірлі, таза заттар жабады. Сонан соң бесікке салған әже оның үстіне мініп алып, қолына қамшы ұстап, атпен шапқандай болады. Отырғандар: «Әже, қайда барасыз?» деп сұрайды да, әже оларға: «Меккеге барамыз», «Байдың аулына барамыз», «Жеті қат аспанға, Күн астындағы Күнікей қыздың аулына қыз айттырып барамыз!» т.с.с. қызықты жауаптар қайтарады. Осылайша бесікке салу рәсімі ойын-күлкі, тамашамен аяқталады. Бесікке жабылған таза маталарды үй иесі отырғандарға, өздерінің орнына қарай үлестіріп, сыйға тартады. Бұдан соң жас аналар қосылып «Бесік жыры» әнін айтады. Бұл рәсім қазіргі кезде бесік той салтанатты жиындарында өткізіледі.

Осы дәстүр К.Сегізбаевтың «Беласқан» романында жақсы суреттелген. 1. Тыштырма қазақ халқының көне дәстүрлерінің бірі. Сәбиді бесікке салар кезде бесіктің түбегі тұратын тесіктен құрт, ірімшік, тәттілер өткізіп «тышты, тышты» деп ырым жасайды және оны «тыштырма» деп атайды 2.«Ол сонан соң бесіктің басына шоқпардай үкі, аяқ жағына аюдың тұяқтары тізілген тұмар - алқа тақты. Алдын – ала түбектегі ойылған бірнеше қабат киіз төсеніш, көрпешесін баппен салып, оюлап сырған қолбау, тартпа бауларды тақты. Ең үстінен көгілдір масаты жамылғысын жауып болды да: «Ал тыштырмаларыңды» әкеліңдер» деген Мақпалға. Ағаш тегешке толтырыла салынған құрт ірімшік, шақпақ қант бүгінгі дастархан мәзірінде мол болса да, жастар жағы бесікті айнала жүрелей отырысып, масаты жамылғының астына түбектің ойығына қарай қолдарын жүгіртіскен.
- Әр қайсыңның үйіңде шілдехана болсын, ұрпақтарың ұзарсын дегеннен шыққан салт қой. Ырымдап «тыштымадан» қалталарыға салып алыңдар. Үйленген, үйленетін достарыңа жақсы тілекпен бересіңдер...»