Тілдердің морфологиялық-типологиялық топтастырылуы

Тілдердің морфологиялық-типологиялық топтастырылуы — тілдердің құрылымдық ұқсастықтары мен айырмашылықтарына қарай жіктелуі. Тілдер морфологиялық тұрғыдан бірнеше типтерге бөлінеді.

  1. Аттлютинативті /флективті тип. Олардың негізгі белгілері: Аттлютинативті тип: морфемалардың түйісуінде, дәнекерлесуінде фонетик. сәйкестіктің болуы; грамматика тұлғалар жағынан да түбірдің дыбыстық-фонетикика құрылымының сақталуы; грамматикалық керсеткіштердің біркелкілігі және бірқалыптылығы; септеу және жіктеу жүйелерінің фонетикалық және семантикалық тұрғыдан бірізділігі, әр басқа нұсқаларының болмауы және т.б. Флективті тип: морфемапардың түйісуінде, дәнекерлесуінде фонетикалық ерекшеліктердің болуы; грамматика мағынаны беру, жеткізу процесінде түбірдің фонетик. өзгерістерге ұшырауы; әр түрлі түбір сәздер топтары үшін грамматика керсеткіштердің бір қалыпты еместігі, септеу және жіктеу жүйелерінің фонетик. және семантикалық тұрғыдан әр алуандық; бірнеше мағына бере алатын грамматика керсеткіштердің болуы және т. б.
  2. Аналитикалық/синтетикалық тип. Аналитикалық тип: синтаксистік қатынастардың сөздердің орын тәртібі, көмекші сөздер мен интонация арқылыберілуі. Синтетикалық тип: синтаксистік қатынастардың атауыш сөздердің түрленуі арқылыберілуі; бүндағы ең басты граммат. тәсілдер — аффиксация және ішкі флексия.
  3. Даралаушы тип: сөз топтарының нысандық жіктерінің айқын еместігі, сөздердің өзгеріп, түрлене бермейтіндігі. Бұл тип үшін негізгі синтаксистік тәсіл—қабысу. Синтаксистік қатынастар сөздердің орын тәртібі, көмекші сөздер және интонация арқылыберіледі. Сөз тудырудың ең басты тәсілі ретінде сөз біріктіру амалы қолданылады.
  4. Бірлестіріп жүйелеуші тип: етістік баяндауыштың құрамына сабақты етістіктің сондай-ақ сейлемнің өзге де мүшелерінің енгізілуі, етістіктің бір мезгілде екі немесе одан да көп сөйлем мүшелерімен қиыса байланысуы.[1]

Дереккөздер өңдеу

  1. Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3