Түз құсын ұстау және баптау

Түз құсын ұстау және баптау

Тарихи деректер

Тұз құстарын қолға түсірудің бес – алты түрлі әдісі белгілі. Олар: аумен ұстау, тор жаю, қарға орану, тояттатып алып тұтқиылдан басып қалу, шеңгелдестіру, ұядан алу. Аумен ұстау үшін шарық жіптен тоқылған ауды елсіз иен жерге құрады. Ол үшін бес – алты талды жерге әлсіздеу қадап, тормен қоршайды да, ау ортасына мықтап қазық қағады. Қазыққа тірі түлкі немесе қоян, кейде бір – екі тауық байлап қояды. Тұз құстары төбесі ашық тордан ішіне оңай кіргенмен, еш уақытта тік көтеріліп ұшпайды. Жүгіре көтеріліп ұшамын дегенде торға оралады.

Әдістері

Тор жаю әдісі қыс айларында қар түскен соң қолданылады. Ол үшін қар түстес ақ шаңқан торды қар үстінен бір метрге жуық биіктікте кере құрады да, астына тірі түлкі немесе қоян байлайды. Жемін көріп шүйіліп түскен қыран құс аяғын торға шалып алады. Солқылдақ тор бүркіттің аяқ тіреп, серпіле ұшуына кедергі жасайды. Қарға орану әдісі қар бекіген соң ғана қолданылады. Ол үшін екі адам бүркіттің аңға түскен сәтін аңдып жүріп, ұшырып жібереді де, біреуі қарға көміліп, жемді төбесіне қойып жатады. Суық сорып, аш өзек болып жүрген жыртқыш кешікпей жемге оралғанда, қар астындағы жасырынған адам оны ұстап алады. Тояттатып ұстау үшін түз тағысының аңға түскен немесе жемтікке қонған сәтін аңду керек. Сол сәтте аңшы ұшқыр атқа мініп, әбден мелдектеп тойған бүркітке тұтқиылдан тап береді. Күн желтең болса, құстың жел жағынан шықса, тойған құс ыққа қарай жүгіргенде бетегесімен жер соғып, көтеріліп кете алмайды. Сол кезде ұшқыр атпен төніп келіп құстың үстіне шапан сияқты киімді жаба салады.