Тұпрақ қамалы

Тұпрақ қамалы — Хорезмшахтар дәуірінде салынған қамал. Хорезмшах сәулет өнерінің ең маңызды формасы қамал салу ісінде көрініс тапты. Осы дәуірдің ең көрнекті қамалы – "Тұпрақ" қамалы. Бұл қамал Хорезмшах билеушілерінің өмір сүріп, билік құратын орны болған. Толстов өзінің қазба жұмыстарында тек тұрғын үй кешендерін ғана емес, мүсіндеу және сурет салу өнерінің көңіл аударарлық белгілері бар қаланы анықтады.

"Тұпрақ" қамалы – тіктөртбұрышты кешен. Оның ауданы 1380х1910 шаршы метрді құрайды. Оның айналасына кең ор қазылған. Ордың үстіне салынған көпір қамалдың сыртқы қабырғасына салынған кішкене сарайға жол ашады. Осы кіре беріс сарай бұл қамалды қалаға айналдырды. Әртүрлі көлемдегі төртбұрышты мұнаралар бұл тарихи құрылыс ерекшеліктерінің бірі болып табылады. Тіпті бұл қамалдың жоғары қабаттарынан бедерлі тиындар табылды. Бұл тиындарда нақты уақыт б.з. 6-7 ғасыры деп жазылған.

Хорезмшах билеушілерінің өмір сүріп, билік құрған орны болған "Тұпрақ" қамалының басты бөлігі көп бөлмелі екі қабаттан тұрған. Орталық бөлмелер әдемі мүсіндер және суреттермен безендірілген. Бұл бөлмелер сарайдың арнайы қонақтарын қабылдайтын орындары болған. Мүсіндердің маңызды ерекшелігі - олардың түрлі түсті болуы. Жанама залдар, бөлмелер мен дәліздер әртүрлі суреттермен безендірілген. Бізге жеткен мүсіндердің ішінде көңіл аударуға тұрарлық бірнеше туынды бар. Олардың бірі - жеміс көтерген әйелдің мүсіні, екіншісі – арфа тартып отырған екі адамның мүсіні. Еуропалық өнердің әсерімен жасалынған бұл мүсіндердің басқа мүсіндерден ерекше айырмашылығы бар.