Тұрмыс сапасы
Тұрмыс сапасы — адамның тұрмыс жағдайын көрсететін сипаттамалардың жиынтығы.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы өмір сапасын «адамның өзінің өмірлік жағдайын өзі өмір сүретін мәдениет пен құндылықтар жүйесі контекстінде және оның мақсаттарына, күтулеріне, стандарттарына және проблемаларына қатысты қабылдауы» ретінде анықтайды[1].
Өмір сапасының стандартты көрсеткіштеріне: материалдық байлық, жұмыспен қамту, қоршаған орта, физикалық және психикалық денсаулық, білім беру, демалыс және бос уақыт, қоғамға тиесілілік, діни сенім, қауіпсіздік, қауіпсіздік және еркіндік жатады Өмір сапасы халықаралық даму, денсаулық сақтау, саясат және жұмыспен қамту салаларын қоса алғанда кең ауқымды контексттерге ие[2][3][4].
Экономика ғылымында тұрмыс сапасы көрсеткіштерінің бірыңғай жүйесі әзірге тұжырымдала қойған жоқаласы тұрмыс сапасы екі өлшемге – адамның әл-ауқаты деңгейіне (оның табысы мен мұраланудан қалған меншігінің деңгейіне) және оның мәдениетінің деңгейіне байланысты. Тұрмыс сапасы адам өмір сүретін елдің әлеуметтік-экономика дамуы деңгейіне байланысты; сонымен бірге әр-бір адам көбінесе өзінің тұрмыс сапасын өзі қамтамасыз етеді. Сондықтан тұрмыс сапасы адамның дүниетанымымен байланысты философиялық ұғым. Өзінің заттарына ұқып-ты қарайтын, үй шаруасын ұтымды жүргізетін, білімі мен біліктілігін тынымсыз арттыратын, құқықтары мен міндеттерін жақсы білетін, жұмыс күшін тиімді сата білетін, ары мен жаны таза, инабатты бай адам да өзінің еңбегімен неғұрлым жоғары деңгейдегі тұрмыс сапасын қамтамасыз ете алады[5].
Адам дамуының индексі өңдеу
Өмір сүру ұзақтығының, білімнің және өмір сүру деңгейінің өлшемдерін біріктіретін ең жиі қолданылатын халықаралық даму көрсеткіші – Адам дамуының индексі (АДИ) болып табылады. Ол белгілі бір қоғамдағы адамдарға қолжетімді мүмкіндіктерді сандық тұрғыда бағалауға тырысады[6].
Денсаулық сақтаудағы өмір сапасы өңдеу
Денсаулық сақтауда өмір сапасы көбінесе белгілі бір аурудың науқасқа жеке деңгейде қалай әсер ететіні тұрғысынан қарастырылады. Бұл өмірге қауіпті жағдай болмауы мүмкін; емделмейтін өмірге қауіп төндіретін ауру; емделмейтін ауру; қарт адамның денсаулығының болжамды, табиғи төмендеуі; денсаулығының күтпеген психикалық/физикалық төмендеуі; немесе созылмалы, терминалды ауру процестері[7][8].
Егер үкіметтер адам қауіпсіздігі мәселелерін сыртқы саясатпен байланыстыратын болса, онда олар жаһандық денсаулықтың үлкен саяси қатысу мүмкіндігіне ие болады. Денсаулық сақтаудың жаһандық мәселелерінің сыртқы саясатқа кірігуіне мемлекеттер ішіндегі қорғаныс пен дипломатияның негізгі рөлдеріне негізделген тәсілдер кедергі келтіруі мүмкін[9].
Әлемдік бақыт туралы есеп өңдеу
Дүниежүзілік бақыт туралы есеп – ұлттық бақытты өлшейтін Біріккен Ұлттар Ұйымының есебі. Деректер ең алдымен, Gallup World Poll сауалнамасынан алынған және респонденттердің өз өмірін бағалауына негізделген[10][11].
Gallup World Poll[12] өзінің негізгі сұрақтары аясында 14 саланы өлшейді: (1) бизнес және экономика, (2) азаматтардың қатысуы, (3) коммуникациялар және технологиялар, (4) әлеуметтік мәселелер, (5) білім және отбасы, (6) эмоциялар (әл-ауқат), (7) қоршаған орта және энергия, (8) тамақ және баспана, (9) үкімет және саясат, (10) заң мен тәртіп (қауіпсіздік), (11) денсаулық, (12) дін және этика , (13) көлік және (14) жұмыс.
2023 жылдың наурыз айындағы жағдай бойынша Финляндия алты рет қатарынан әлемдегі ең бақытты ел болып танылды. Есеп сонымен қатар өмір сапасының әртүрлі факторларына да байланысты. 2023 жылы Қазақстан халқы сауалнаманы аяқтаған 137 елдің ішінде 44-ші орынды иеленді. Сондай-ақ Ауғанстан – 137, Грузия – 80, Ресей – 70, Қытай – 64, Жапония – 47 орын.
Дереккөздер өңдеу
- ↑ "WHOQOL: Measuring Quality of Life". World Health Organization. Archived from the original on 15 May 2020. Retrieved 22 May 2020.
- ↑ Gregory, Derek; Johnston, Ron; Pratt, Geraldine; Watts, Michael; et al., eds. (June 2009). "Quality of Life". Dictionary of Human Geography (5th ed.). Oxford: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-3287-9.
- ↑ Martha Nussbaum and Amartya Sen, ed. (1993). The Quality of Life, Oxford: Clarendon Press. Description and chapter-preview links. Archived 11 February 2019 at the Wayback Machine
- ↑ Barcaccia, Barbara (4 September 2013). "Quality Of Life: Everyone Wants It, But What Is It?". Forbes/ Education. Archived from the original on 22 May 2019. Retrieved 10 May 2016.
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том
- ↑ Human Development Index, "Composite indices – HDI and beyond" Archived 10 August 2016 at the Wayback Machine, Retrieved 16 January 2021.
- ↑ "Quality of Life: How Good is Life for You?". University of Toronto Quality of Life Research Unit. Archived from the original on 14 June 2014. Retrieved 14 October 2009.
- ↑ "Begin Your Journey!". Quality of Life Care. Archived from the original on 25 July 2019. Retrieved 25 July 2019.
- ↑ Spiegel and Huish. Canadian Foreign Aid for Global Health: Human Security Opportunity Lost.
- ↑ "FAQ". http://worldhappiness.report/ Retrieved 2019-08-27.
- ↑ "Home". http://worldhappiness.report/ Retrieved 2022-08-01.
- ↑ "World Poll Questions" (PDF). http://media.gallup.com/ Archived from the original (PDF) on 2010-06-27.