Уайнапутина
Уайнапутиина (ис. Huaynaputina [wainapuˈtina], кеч. Wayna — «жас», Putina — «жанартау») — Перудің оңтүстігіндегі жанартау тауларында орналасқан үлкен жанартау.
| Уайнапутина | |
| ис. Huaynaputina, кеч. Wayna Putina | |
 | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Тау жүйесі | |
| Үстірт |
Кордильера-Волканика |
| Жанартау пішіні | |
| Соңғы атқылауы | |
| Биіктігі |
4 850 м м |
| Орналасуы | |
| Елдер | |
Жанартаудың анықталатын тау профилі жоқ, бірақ оның орнына үлкен жанартау кратері түрінде болады. 1600 жылы 19 ақпанда апатты атқылаумен танымал (VEI жанартау атқылау шкаласы бойынша 6 ұпай), бұл континенттің адам қоныстану тарихындағы Оңтүстік Америкадағы ең күшті жанартау атқылауы болды.
Бұл атқылау "кіші мұз дәуірі" деп аталатын климаттың үлкен өзгеруіне себеп болуы мүмкін деп саналады.[1] Атап айтқанда, бұл Ресейде 1601-1603 жылдардағы Үлкен аштықты тудыруы мүмкін, бұл қиын кезеңнің халықтық ашытуына ықпал етті.[2][3] Алайда бұл байланыстың тікелей дәлелі әлі табылған жоқ.[1]
Трагедияның салдары:
- 1500-ден астам адам қаза тапты;
- Арекипа мен Мокегуа қалаларындағы қирау;
- ірнеше үлкен ауылдар құрылғанға дейін қирады;
- жаппай ауруларға әкелген егіннің толық жоғалуы;
- климаттың біртіндеп өзгеруі.
1600 жылы жанартау құрылысының көп бөлігінен айырылған Вайнапутина жанартауы әлі күнге дейін "ұйықтап жатыр". Алайда, жанартаудың Күшін ескере отырып, ғалымдар оның жағдайын мұқият қадағалап, жер қыртысындағы шамалы өзгерістерді жазады.
Әдебиеттер өңдеу
- Jean-Claude Thouret, Davilla, Jasmine Huaynaputina Volcano, Southern Peru, AD 1600: Eruption Phases and Mechanisms (PDF). Басты дереккөзінен мұрағатталған 19 желтоқсан 2008. Тексерілді, 29 желтоқсан 2008.
- (September 1996) "The geochemistry of Huaynaputina volcano, southern Peru".: 609–612.
Сыртқы сілтемелер өңдеу
Дереккөздер өңдеу
- ↑ a b Alexandra Witze The volcano that changed the world (ағыл.) (11 April 2008). Басты дереккөзінен мұрағатталған 12 сәуір 2012.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 30 қазан 2010.
- ↑ Владимир Грамм. Уайнапутина на Юрьев день Мұрағатталған 9 желтоқсанның 2014 жылы. // Газета.ru, 12.04.2008.
- ↑ Всемирная история в интернете Мұрағатталған 5 мамырдың 2022 жылы. // Хронос