Угарит тілі
Угарит тілі 1928 жылы француз археологтары Сириядағы Угарит атты ежелгі қаладан тапқан жазба материалдардың тілі. Ол тілдің берген мәліметтері Көне келісімді зерттеумен айналысатын мамандар үшін өте маңызды болды, себебі сол арқылы көне еврей тіліндегі мәтіндерде қолданылған сөздердің, сөз тіркестерінің және фразеологизмдердің мағынасы нақтыланып-айқындала түсті.
| Угарит тілі | ||
|---|---|---|
| Сөйлеу орны: | ежелгі Угарит | |
| Тіл жоғалуы: | Б.з.д. 12-ші ғасыр | |
| Тіл ұясы: | Семит Батыс семит Орталық семит Солтүстік-батыс семит Угарит тілі | |
| Тіл белгілері | ||
| ISO 639-1: | ешқандай | |
| ISO 639-2: | uga | |
| ISO 639-3: | uga
| |
| Құлақтандыру: Бұл бетте IPA фонетикалық юникод нышандары болуы мүмкін. | ||
Угарит тілінің ашылуы Мысыр иероглифтерінің және Месопотамия сына жазуының оқылғанынан бері қол жеткізілген ең маңызды жетістік. Угарит қаласында табылған әдеби мәтіндердің ішінде Керет туралы аңыз, Ақһат жыры (яғни Данел туралы аңыз), Бағал-Алиян аңызы және Бағалдың өлімі сияқты шығармалардың мәтіндерін атауға болады. Соңғы аталған шығарма Бағал туралы жиынтық деп аталады, онда ханаан аңыздарының негізгі тақырыптары қамтылған.
Угарит тілі — сына тәріздес әріптермен жазылған семит тілі. Сырт көзге бұл тілдің жазбасы Месопотамияның сына тәріздес жазбасына ұқсайды, бірақ екеуінің арасында байланыс жоқ. Угарит тілінің жазуы финики, көне еврей және арамей тілдері қолданатын әліпбилердің жазуларымен бір тектес, тек угарит жазуындағы әріптердің сырт пішіні сына тәрізді де, қалғандарынікі сызық тәрізді. Угариттің «ұзын әліпбиінде» 31 әріп, «қысқа әліпбиінде» 22 әріп бар.
Угарит тілі б.з.д. 14-ші -12-ші ғасырларда жазылған жазылған мәтіндер арқылы куәландырылған.[1] Қаланың өзі шамамен б.з.д. 1180/70 жылдары қиратылған.
Угарит халқының мәдениеті ханаан мәдениетінің бір бөлігі болған, кейбір мәтіндерде угарит тілінің өзі ханаан тілі деп аталады. Ол ханаан тілдеріне өте жақын. Бірақ лингвистикалық классификация бойынша ол Ханаан тілдеріне жатқызылмайды, себебі угарит тілінде оларға тән ā → ō өзгерісі байқалмайды. Угарит тілі керісінше Ханаан тілдерінің содан дамып шыққан ортақ тіліне жақын, сол тілмен замандас.
Угарит тілінің мәліметтері Киелі кітаптағы көне еврей тілін зерттеушілерге таптырмас дерек көзі, себебі бұл ежелгі израильдіктердің өмірі мен діни дүниетанымына үңілуге мүмкіндік береді. Угарит тілінің сөз қоры да көне еврей тілінің сөз қорына таңғалдырарлықтай өте жақын, көптеген угарит сөздері көне еврейшенің сөздерімен әріппе-әріп бірдей болып келеді. Көне келісімді зерттеу ғылымына Угариттің діні де өте үлкен қызығушылық тудырады, себебі Угарит — ежелгі Израильдің ең жақын көршілерінің бірі. Сириядағы қазіргі Рас Шамра ауылы сол ежелгі Угариттің орнында орналасқан.[2]
Түсініктемелер
өңдеуСілтемелер
өңдеу- Gordon, Cyrus Herzl The Ancient Near East — W.W. Norton & Company Press, 1965. — ISBN ISBN 0-393-00275-6. at p. 99.
- Угарит аңыздарының мәтіні мына басылымда келтірілген: Gibson, John C.L. Canaanite Myths and Legends — T. & T. Clark, 1977. — ISBN ISBN 0-567-02351-6. This contains Latin-alphabet transliterations of the Ugaritic texts and facing translations in English. Онда Угарит тіліндегі мәтіндердің латын әліпбиімен жасалған транслитерациясы және сол мәтіннің ағылшын тіліне аудармасы беріледі.
- Ал мына кітап болса Угарит мәтіндерінің соңғы басылымы, бағасы да онша жоғары емес (ол кітапта көп қосымша мәлімет: кіріспелер, транскрипциялар, ағылшыншаға аудармалар және түсініктемелер бар): Parker, Simon B. (editor) Ugaritic Narrative Poetry: Writings from the Ancient World Society of Biblical Literature — Atlanta: Scholars Press, 1997. — ISBN ISBN 0-7885-0337-5.
- Угарит тілінің ағылшын тіліндегі ең соңғы және ең толық сөздігі мынау: del Olmo Lete, Gregorio; & Sanmartín, Joaquín A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition — Brill Academic Publishers, 2004. — ISBN ISBN 90-04-13694-0. (2 том), (әуелде испан тілінде басылып шыққан, ағылшыншаға W.G.E. Watson аударған).
- Грамматикалар: қазіргі таңдағы ең толық грамматика мынау (неміс тілінде): J. Tropper, Ugartische Grammatik, AOAT 273, Münster, Ugarit Verlag, 2000. Ал мына грамматика ықшамдырақ: Sivan, Daniel A Grammar of the Ugaritic Language (Handbook of Oriental Studies/Handbuch Der Orientalistik) — Brill Academic Publishers, 1997. — ISBN ISBN 90-04-10614-6..
- Угарит тілінің сөздерінің тізімі: J-L. Cunchillos and Juan-Pablo Vita, A Concordance of Ugaritic Words Piscataway, NJ: Gorgias Press, 2003. ISBN 1-59333-258-0.
Тағы қараңыз
өңдеуЕренсілтемелер
өңдеу- Қадаш кинахну: Толық көрсеткіш (Угариттің Бағал туралы аңыздарының толық мәтіні келтірілген)
- Угарит және Киелі кітап (Угарит тілінің грамматикасына кіріспеден үзінді, Угарит тілі мен Көне келісім/Көне еврей әдебиетінің арасындағы байланыстарды талқылайды)
- "Угарит тақталарындағы Ел (құдай)" мақаласы
- Марк Смиттің: The Origins of Biblical Monotheism: Israel's Polytheistic Background and the Ugaritic Text («Киелі кітап монотеизмінің пайда болуы: Израильдің көптәңірлі заманы және Угарит мәтіндері») деген кітабының қысқа мазмұны
- Угарит грамматикасына кіріспе
- Юникод кестесі
| Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|