Уран (ғаламшар)
Уран — Күн жүйесінің жетінші ғаламшары. 1781 жылы наурыздың 13-інде Уильям Гершель ашқан. Грек (юнан) уақыттың құдайы Кроностың мадағына аталған. Уран - бұл Кроностың латын атауы. Күнді 84 жылда бір рет айналады.
| Ашылу деректері | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Кім ашқан: | William Herschel | ||||||||||||||||||
| Ашылған күні: | Наурыздың 13, 1781 | ||||||||||||||||||
| Орбиталық сипаттамасы[1] | |||||||||||||||||||
| Дәуірі J2000 | |||||||||||||||||||
| Афелиі: | 3,004,419,704 км 20.08330526 AU | ||||||||||||||||||
| Перигелиі: | 2,748,938,461 км 18.37551863 AU | ||||||||||||||||||
| Үлкен жарты осі: | 2,876,679,082 км 19.22941195 AU | ||||||||||||||||||
| Эксцентриситет: | 0.044405586 | ||||||||||||||||||
| Орбитамен айналу: | 30,799.095 days 84.323326 yr | ||||||||||||||||||
| Ауытқы мезгілі: | 369.66 days | ||||||||||||||||||
| Орташа орбит. жылд-ғы: | 6.81 км/с | ||||||||||||||||||
| Мағыналы ауытқысы: | 142.955717° | ||||||||||||||||||
| Орбитаның қиғаштығы: | 0.772556° 6.48° to Sun's equator | ||||||||||||||||||
| Үдемелі түйін бойлығы: | 73.989821° | ||||||||||||||||||
| Перигелий аргументі: | 96.541318° | ||||||||||||||||||
| Серіктері: | 27 | ||||||||||||||||||
| Физикалық сипаттамалары | |||||||||||||||||||
| Экваторлық радиусы: | 25,559 ± 4 км 4.007 Earths | ||||||||||||||||||
| Полюстік радиусы: | 24,973 ± 20 км 3.929 Earths | ||||||||||||||||||
| Бет ауқымы: | 8.1156×109 км² 15.91 Earths | ||||||||||||||||||
| Деңгейі: | 6.833×1013 км³ 63.086 Earths | ||||||||||||||||||
| Массасы: | 8.6810 ± 13×1025 kg 14.536 Earths GM=5,793,939 ± 13 км³/s² | ||||||||||||||||||
| Тығыздығы: | 1.27 g/cm³ | ||||||||||||||||||
| Экватордағы еркін түсу үдеуі: | 8.69 m/s² 0.886 g | ||||||||||||||||||
| жыту жылдамдығы: | 21.3 км/с | ||||||||||||||||||
| Жұлдыздық айналым мезгілі: | −0.71833 day 17 h 14 min 24 s | ||||||||||||||||||
| Экватордағы айналым тездігі: | 2.59 км/с 9,320 км/сағ | ||||||||||||||||||
| Біліктік еңкейісі: | 97.77° | ||||||||||||||||||
| Солтүстік полюстің оң үдемелігі: | 17 h 9 min 15 s 257.311° | ||||||||||||||||||
| Солтүстік полюстің ауытқылауы: | −15.175° | ||||||||||||||||||
| Альбедо: | 0.300 (bond) 0.51 (geom.) | ||||||||||||||||||
| Беттік темп-сы: 1 bar level 0.1 bar (tropopause) |
| ||||||||||||||||||
| Көрінетін жұлд. шама: | 5.9 to 5.32 | ||||||||||||||||||
| Бұрыштық өлшемі: | 3.3"–4.1" | ||||||||||||||||||
| Атмосферасы | |||||||||||||||||||
| Құрамы: | (Below 1.3 bar)
| ||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
Уран - күннен алыс жатқан планета. Ол газдан және қатты ядродан тұрады. Оның беткі қабатын көгілдір тұман жауып жатады. Оны тастар мен мұз кесектерінен тұратын 11 жұқа сақина, 15 серігі қоршап жатады. Ежелгі жұлдызшыларға бұл планета белгісіз болды. Планетаны ағылшынның ұлы астрономы В. Гершель телескоптың көмегімен ашқан. Оның Күнді айналу ұзақтығы 84 жердегі жылға тең. Оған гректің аспан құдайының аты берілген.
Соңғы екі жүз жылдықта телескоппен бақылау нәтижесінде Уранның сақиналары мен 5 ірі серігі ашылды. Тағы шағындау 27[2] серігі бар. Олар 1986 жылы "Воджер- 2" автоматты станциясы Уранға ұшып барғанға дейін белгісіз болды. Оберон мен Титания атаулары В.Шекспирдің "Жазғы кештегі ұйқы" комедиясымен байланысты. Миранда мен Ариэль- Уранды айнала қозғалатын серіктері. В.Шекспирдің "Дауыл' пьесасындағы екі кейіпкер осылай аталған. Ал Умбриэль атауы А.Поповтың "Ұрланған бұрым" поэмасынан алынған.
Уран атмосферасында 12% гелий (Юпитер сияқты), қалғаны негізінен сутегі. Уранның маңызды құрамдас бөлігі метан болып табылады, 2,3% дейін. Юпитер мен Сатурнмен салыстырғанда Уран мен Нептун сутегі мен гелийге қарағанда ауыр элементтерге байығаны бірте-бірте анық бола бастады[3].
Уран аталуының себебі
өңдеуУран табылған кезде, ол сол кезде Англия королі болған Джордж III есімімен аталу керек еді. Сондай-ақ планета атауына үміткерлердің бірі ежелгі мифологиядағы Сатурн құдайының әйелі Кибеланың есімі болды. Дегенмен, астроном Иоганн Боде алғашқылардың бірі болып Уран планетасының атауын ұсынды. Бұл Сатурн планетасының Юпитердің әкесі болып табылатын құдайдың атымен аталуына байланысты болды, өз кезегінде Уран Сатурнның әкесі болды.
Уранның айырмашылықтары
өңдеуУранның басты ерекшеліктерінің бірі - оның ерекше айналмалы қисаюы. Экватор жазықтығы планетаның орбитасының жазықтығына 97,86 градусқа еңкеюде, нәтижесінде планета сөзбе-сөз өз жағында айналады. Бәлкім, планета өзінің қалыптасу сатысында ғарыштық денемен соқтығысуы нәтижесінде мұндай стандартты емес жағдайға ие болды.
Оның осіне байланысты Урандағы күн мен түннің қалыпты мағынада өзгеруі тек планетаның экваторында болады. Полюстерде күн түнге және керісінше әр 42 жыл сайын өзгереді.
Урандағы температура
өңдеуУран - күн жүйесіндегі ең төмен температураға ие планета, одан да алыстағы Нептуннан асып түседі. Атмосфераның бір қабатында -224 °С температура байқалды.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Yeomans, Donald K. HORIZONS System. NASA JPL (13 шілде 2006). Тексерілді, 8 тамыз 2007. — At the site, go to the "web interface" then select "Ephemeris Type: ELEMENTS", "Target Body: Uranus Barycenter" and "Center: Sun".
- ↑ Л.В.Ксанфомалити. Парад планет.-М.: Наука. Физматлит, 1997.стр.193. ISBN:5-02-015226-9
- ↑ Владимир Сурдин.Солнечная система.//М:ФИЗМАТЛИТ,2008.cтр.253.ISBN: 978-5-9221-0989-5