Уран (ғаламшар)

УранКүн жүйесінің жетінші ғаламшары. 1781 жылы наурыздың 13-інде Уильям Гершель ашқан. Грек (юнан) уақыттың құдайы Кроностың мадағына аталған. Уран - бұл Кроностың латын атауы. Күнді 84 жылда бір рет айналады.

Uranus  ⛢
Ашылу деректері
Кім ашқан: William Herschel
Ашылған күні: Наурыздың 13, 1781
Орбиталық сипаттамасы[1]
Дәуірі J2000
Афелиі: 3,004,419,704 км
20.08330526 AU
Перигелиі: 2,748,938,461 км
18.37551863 AU
Үлкен жарты осі: 2,876,679,082 км
19.22941195 AU
Эксцентриситет: 0.044405586
Орбитамен айналу: 30,799.095 days
84.323326 yr
Ауытқы мезгілі: 369.66 days
Орташа орбит. жылд-ғы: 6.81 км/с
Мағыналы ауытқысы: 142.955717°
Орбитаның қиғаштығы: 0.772556°
6.48° to Sun's equator
Үдемелі түйін бойлығы: 73.989821°
Перигелий аргументі: 96.541318°
Серіктері: 27
Физикалық сипаттамалары
Экваторлық радиусы: 25,559 ± 4 км
4.007 Earths
Полюстік радиусы: 24,973 ± 20 км
3.929 Earths
Бет ауқымы: 8.1156×109 км²
15.91 Earths
Деңгейі: 6.833×1013 км³
63.086 Earths
Массасы: 8.6810 ± 13×1025 kg
14.536 Earths
GM=5,793,939 ± 13 км³/s²
Тығыздығы: 1.27 g/cm³
Экватордағы еркін түсу үдеуі: 8.69 m/s²
0.886 g
жыту жылдамдығы: 21.3 км/с
Жұлдыздық айналым мезгілі: 0.71833 day
17 h 14 min 24 s
Экватордағы айналым тездігі: 2.59 км/с
9,320 км/сағ
Біліктік еңкейісі: 97.77°
Солтүстік полюстің оң үдемелігі: 17 h 9 min 15 s
257.311°
Солтүстік полюстің ауытқылауы: −15.175°
Альбедо: 0.300 (bond)
0.51 (geom.)
Беттік темп-сы:
   1 bar level
   0.1 bar
(tropopause)
ең азмағ.ең көп
76 K
49 K53 K57 K
Көрінетін жұлд. шама: 5.9 to 5.32
Бұрыштық өлшемі: 3.3"–4.1"
Атмосферасы
Құрамы: (Below 1.3 bar)
83±3%Hydrogen (H2)
15±3%Helium
2.3%Methane
0.009%
(0.007-0.015%)
Hydrogen deuteride (HD)
Ices:
Ammonia
water
ammonium hydrosulfide (NH4SH)
methane (CH4)

Уран - күннен алыс жатқан планета. Ол газдан және қатты ядродан тұрады. Оның беткі қабатын көгілдір тұман жауып жатады. Оны тастар мен мұз кесектерінен тұратын 11 жұқа сақина, 15 серігі қоршап жатады. Ежелгі жұлдызшыларға бұл планета белгісіз болды. Планетаны ағылшынның ұлы астрономы В. Гершель телескоптың көмегімен ашқан. Оның Күнді айналу ұзақтығы 84 жердегі жылға тең. Оған гректің аспан құдайының аты берілген.

Соңғы екі жүз жылдықта телескоппен бақылау нәтижесінде Уранның сақиналары мен 5 ірі серігі ашылды. Тағы шағындау 27[2] серігі бар. Олар 1986 жылы "Воджер- 2" автоматты станциясы Уранға ұшып барғанға дейін белгісіз болды. Оберон мен Титания атаулары В.Шекспирдің "Жазғы кештегі ұйқы" комедиясымен байланысты. Миранда мен Ариэль- Уранды айнала қозғалатын серіктері. В.Шекспирдің "Дауыл' пьесасындағы екі кейіпкер осылай аталған. Ал Умбриэль атауы А.Поповтың "Ұрланған бұрым" поэмасынан алынған.

Уран атмосферасында 12% гелий (Юпитер сияқты), қалғаны негізінен сутегі. Уранның маңызды құрамдас бөлігі метан болып табылады, 2,3% дейін. Юпитер мен Сатурнмен салыстырғанда Уран мен Нептун сутегі мен гелийге қарағанда ауыр элементтерге байығаны бірте-бірте анық бола бастады[3].

Уран аталуының себебі өңдеу

Уран табылған кезде, ол сол кезде Англия королі болған Джордж III есімімен аталу керек еді. Сондай-ақ планета атауына үміткерлердің бірі ежелгі мифологиядағы Сатурн құдайының әйелі Кибеланың есімі болды. Дегенмен, астроном Иоганн Боде алғашқылардың бірі болып Уран планетасының атауын ұсынды. Бұл Сатурн планетасының Юпитердің әкесі болып табылатын құдайдың атымен аталуына байланысты болды, өз кезегінде Уран Сатурнның әкесі болды.

Уранның айырмашылықтары өңдеу

Уранның басты ерекшеліктерінің бірі - оның ерекше айналмалы қисаюы. Экватор жазықтығы планетаның орбитасының жазықтығына 97,86 градусқа еңкеюде, нәтижесінде планета сөзбе-сөз өз жағында айналады. Бәлкім, планета өзінің қалыптасу сатысында ғарыштық денемен соқтығысуы нәтижесінде мұндай стандартты емес жағдайға ие болды.

Оның осіне байланысты Урандағы күн мен түннің қалыпты мағынада өзгеруі тек планетаның экваторында болады. Полюстерде күн түнге және керісінше әр 42 жыл сайын өзгереді.

Урандағы температура өңдеу

Уран - күн жүйесіндегі ең төмен температураға ие планета, одан да алыстағы Нептуннан асып түседі. Атмосфераның бір қабатында -224 °С температура байқалды.

Дереккөздер өңдеу

  1. Yeomans, Donald K. HORIZONS System. NASA JPL (13 шілде 2006). Тексерілді, 8 тамыз 2007. — At the site, go to the "web interface" then select "Ephemeris Type: ELEMENTS", "Target Body: Uranus Barycenter" and "Center: Sun".
  2. Л.В.Ксанфомалити. Парад планет.-М.: Наука. Физматлит, 1997.стр.193. ISBN:5-02-015226-9
  3. Владимир Сурдин.Солнечная система.//М:ФИЗМАТЛИТ,2008.cтр.253.ISBN: 978-5-9221-0989-5

Үлгі:Uranus Үлгі:SpecialChars