Урбаноним

Урбано́ним (урбо́ним) (лат. urbanus — «қала») — қаланың ішкі нысандарының географиялық атаулары(мысалы, көше атаулары, саябақ атаулары, көше қиылыс атаулары.. Қала аттарын зерттейтін топонимдер саласы урбанонимдер деп аталады. Урбанонимдер жинағы урбанонимия деп аталады. Атаулар ансамбльдері (жергілікті және жалпы коннотация) арқылы біріктірілген географиялық атаулардың жиынтығы, әдетте, урбонимияда арнайы жасалады: олар қалалардағы шағын аудан және көбінесе мемориалдарды сипаттайды. Мысалы Нұр-Сұлтан қаласындағы «Отан қорғаушылар» мемориалдық кешені, Р. Қошқарбаев даңғылы және сол көше бойындағы Р. Қошқарбаев ескерткіші және т.б. Қала урбанонимдерінде әлеуметтік-тарихи немесе тарихи түсінік болады. Мысалы, XVIII ғасырға дейін Мәскеу ғибадат орындары қала тұрғындарының өмірінде ерекше рөл атқарған, осыған байланысты 18 ғасырға дейін Мәскеу көшелері шіркеу атымен аталған. Ал, ХХ ғасырда лексикалық және грамматикалық формалардың ұқсастығына қарамастан, мемориалды көшелер басым бола бастады, яғни көшелерді мемлекетке әйгілі адамдардың құрметіне атай бастаған. Мысалы, 18 ғасырға дейін Никольская көшесі - шіркеу немесе монастырь бойынша аталса, XIX ғасырда Николаевская - патша Николайдың құрметіне аталады. Осылайша, қалаға немесе мемлекетке әйгілі беделді тұлғаларға арнап көше атауларын береді. Сондықтан урбанонимді қаланың әлеуметтік, мәдени және саяси құндылықтары туралы манифест ретінде түсінуге болады.

Урбанонимдер екі негізгі функцияны орындайды:

1) атаулық қызмет (сәйкестендіру);

2) ақпараттық қызмет.

Сәйкестендіру функциясы жалпы алғанда тиісті аттың ерекшелігімен байланысты. Өйткені оның негізгі мақсаты - бір типтегі объектілерді атау, бөлектеу және ажырату. Бұл функция урбанонимдерге де қатысты, өйткені олар жеке интрассивтік нысанды атайды және оларды бірнеше ұқсас түрлерінен ажыратады.

Топонимнің ақпараттық қызметі оның айналадағы кеңістіктегі, қаладағы адамды бағыттауы, мекен ретінде қызмет етуі керектігімен байланысты. Урбанонимдердің ақпараттық функциясы өзіндік сипаттамаларға ие: урбанонимдер қала объектісінің ерекшеліктері туралы ақпаратты тасымалдайды (қызмет түрі, қызметтер мен тауарлар ауқымы және т.б.).

Годонимдер

Годо́ним немесе одо́ним (от көне грекше: ὁδὸς «көше, жол» + ὄνομα «атау») — топонимнің көше, даңғыл, аллея, жағалаулар атауларын көрсетеді. Годонимдер - лексиканың ең мобильді және өзгермелі бөлігі. Себебі олар белгілі бір лингвистикалық қауымдастықты сипаттайтын салт-дәстүр, көзқарас, менталитеттің өзіндік ерекшелігі және халықтың дүниетанымдық ерекшеліктері туралы көптеген ақпарат жинақталған ұлттық мәдениеттің айнасы болып есептеледі. Олар қалалардың тарихын алыс ата-бабалардың көзімен көруге мүмкіндік береді.Годонимия — годонимдердің жиынтығы — «қаланың тарихи және тілдік портретінің ажырамас бөлігі».

Агороним

Агоро́ним (от көне грекше: ἀγορά «алаң» + ὄνομα «атау») — вид урбанонима, топоним қалалардағы алаңдар мен басқа ашық кеңістіктердің атауын көрсететін урбаноним түрі. Агоронимия — агоронимдер жиынтығы — «қаланың тарихи және тілдік портретінің ажырамас бөлігі». Термин Словаре русской ономастической терминологии 1988 жылы Н. В. Подольскаямен құрастырылған және ұсынылған.