Ури Бронфенбреннер

Ури Бронфенбреннер (ағылш. Urie Bronfenbrenner, 29 Сәуір 1917, Мәскеу, Ресей - 25 Қыркүйек 2005, Нью-Йорк, АҚШ) — психолог, бала психологиясы ғалымы.

Ол магистратурасын Гарвард университетінде оқып, Екінші Дүниежүзілік соғыс кезінде АҚШ әскерлеріне психолог болып істеген. Соғыстан кейін Корнелл университетінде ассистент-профессор болып жұмыс істеген. Бронфенбреннер 300 ден аса ғылыми жұмыс, 14 кітап жазған, және Американың психологтар ассоциациясынан марапат алған. Оның танымал Экологиялық Жүйелер Теориясы баланың дамуындағы қоршаған орта мен айналасындағы адамдардың рөлін бірінші орынға қояды. Бұл теорияда адамның қоршаған ортасы, яғни адам психикасының экологиясы 5 жүйеге бөлінген.

Экологиялық Жүйелер Теориясы

Микросистема- баланың дамуына тура әсер ететін құрылымдар мен топтар жинақтығы. Мысалы, отбасы, мектеп, дін, көршілер және достар. Уридің ойынша бұл ең әсерлі және адам баласына ең жақын жүйе.

Мезосистема- баланың микросистемасындағы элементтердің өзара әрекеті мен қарым-қатынасы. Мысалы, отбасы мен мұғалімдер арасында, ата-ананың үй жұмысына көмектесуі немесе достарын үйге шақыру. Мезосистема құбылмалы болып келеді және бір микросистемада алынған тәжірбие екіншісіндегі баланың әрекетіне әсер етуі мүмкін. Мысалы, ұрсыса беретін ата-анасы бар бала басқа балалармен достасуға талпынып, басқаларға қарсы шықпай, қарым-қатынастарының тыныш болғанына ұмтылады немесе үйде көргенін басқа адамдармен қарым-қатынасында қайталайды.

Экзосистема- баланың активті рөлі жоқ, яғни тура қатынаста емес, бірақ бәрібір оған әсер ететін жүйелер. Мысалы, ата-ананың жұмысын жоғалтуы, социумдағы әртүрлі бірлестіктер(мешіт), медиа.

Макросистема- адамдардың өмір сүретін жеріндегі мәдениеттің балаға әсері. Мысалы, экономикалық жағдайы, этносы, тегі, құндылықтары, әйел, бала жайлы көзқарастар және т.б. Әр келген ұрпақ заманға сай макросистеманы өзгертіп отыруы мүмкін, сондықтан бұл жүйе де тұрақты емес.

Хроносистема- уақыт өте келе адамзаттың жалпы және жергілікті мәдениетінің, көзқарастарының т.б. өзгеріске ұшырауы немесе уақыттың балаға және жалпы адамға әсері. Мысалы, ата-анасы ажырасқан бала үшін бірінші жыл ең қиын кезең немесе соңғы 30 жылдағы әйелдердің құқықтарының дамуының социумға, бала дамуына әсері.

Әдебиетте

• Bronfenbrenner, U. (1994) Ecological models of human development. In International Encyclopedia of Education, Vol.3. (2nd Edition) Oxford: Elsevier. http://www.psy.cmu.edu/~siegler/35bronfebrenner94.pdf
• Bronfenbrenner, U. and Evans, G., W. (2000) Developmental Science in the 21st Century: Emerging Questions, Theoretical Models, Research Designs and Empirical Findings. Social Development, 9(1), 115–125. DOI: 10.1111/1467-9507.00114