Фаррухру Парса
Фаррухру Парса (Farrokhroo Parsa, парсы: فرخرو پارسا; 24 март, 1922[1] – 8 маусым, 1980) — Иранның дәрігері, оқытушы, парламент депутаты, тұңғыш әйел білім министрі. Ол Иран әйелдерінің құқы мен бостандығы үшін белсенді жұмыстар істеген маңызды тұлға.
Амир Аббас Ховейда тұсында Парса Иранның білім министрі болған. Ол Иран әйелдерінің азаттық қозғалысын ашық қолдап, талай маңызды істерге бастамашы болған еді.
Фаррухру Парса 1980 жылы 8 маусымда Ислам мәдениеті революциясы кезінде Тегеранда өлім жазасына кесіледі.
Ғұмырбаяны
өңдеу
Фаррухру Парса 1922 жылы 24 наурызда Ирандағы Қомда (Qom) туылған, әке-шешесі Фарроһ-дин мен Фахр-е Афағ. Оның анасы Фахр-е Афағ «Әйелдер әлемі» (Jahān-e Zan) журналында редактор болып[2], гендер теңдігінің және әйелдердің білім алу құқының ашық дәріптеушісі болған. Оның бұл идеялары сол замандағы консервативтердің қарсылығына ұшырап, әсіресе діншілдердің айыптауын туғызады, сол кездегі Аһмед Хавам үкіметі оның отбасын Тегераннан Қомға қудалап, Фахр-е Афағты үй қамауына алады. Фаррухру осында, Иранның Наурыз мерекесі сәтінде[2] туылады. Кейін премьер-министр Хасан Мостовфи ол-Мамалектің араласуымен олар Тегранға бару құқына қайта ие болады.
Медицинадан ғылыми дәреже алған соң, Парса Теграндағы Жанна д’Арк орта мектебінде биология мұғалімі болады. Мектепте оның оқушыларының бірі Фараһ Диба болған екен. Фараһ Диба кейін Иран Шаһы Мұхаммад Реза Пахлавидің әйелі болады.[2][3]
1960 жылдардан бастап, Парса саясатқа араласа бастайды. Ол Хассан Әли Мансур мен Әмір Аббас қатарлылар ұйымдастырған Иран Новин Партиясына (Iran Novin Party) кіреді.
Шаһ әйелдердің депутат болуына рұқсат еткен соң 1963 жылы Парса алғашқы әйелдердің бірі ретінде Парламентке (Мәжіліс) сайланады. Ол парламентте Білім беру саласына ден қойып, білім саласын бақылаушыларыдң бірі болады. Ол Мұхаммад Реза Пахлавидің Иран әйелдерінің сайлауға қатысып дауыс беру құқына ие болуын талап етіп Шаһқа петиция жолдайды. Ол соандай-ақ Әйелдер мен отбасы туралы Иран заңының легалды қайта қаралуына түрткі болады.
1965 жылы Парса Білім министрінің орынбасары болып тағайындалады және 1968 жылы 27 тамызда Амир-Аббас Ховейда үкіметінің кабинетінде Білім министрі болады. Бұл Иран тарихында тұңғыш рет бір әйелдің кабинеттік лауазымға ие болуы еді.
Парса білім министрі болған 6 жылда Ирандағы барлық оқушы бір уақ тамақты тегін жеу орайына ие болады. Бірақ көп санды мектептерде асхана болмағандықтан, ол мектептерде жаңа асқана салуға жол ашады. Оның замануи Иран мектептерін құру талпынысы діншілдердің қарсылығына ұшырап, олар оны «Мектепке бөлінген ақшаны жеп қойды, Баһаи дініне сенді, жыныстық ашықтыққа барды» деген секілді өсектер таратады.
Министрліктен кеткен соң Парса қайырымдылық істерімен айналысып, Фараһ университетінің (Farah University) оқыту істеріне қатысты, медицина туралы мақалалар жазады. Ол Шаһ билігін ашық сынайды.
Ислам революциясы Иранды шарпып, Парсаның бауыры себепсіз тұтқындалған кезде ол бірнеше ай өз үйіне бармай, жасырынып жүреді. Оның бұрынғы қызметтестері оған Ираннан кетуді ұсынады. 1978 жылы Ираннан кеткенімен, Парса өзінің еш қылмысы жоғын ойлап, Иранға қайтып оралады.
1979 жылы Иран елінде діншілдер төңкеріс жасау арқылы аятолла Хаменей билікке келді. Осы төңкеріс зайырлы жолға түсе бастаған Иран мемлекетін діни мемлекетке айналдырады.
1979 жылы маусымда Парсаның немересі бастаған революцияшылдар Парсаны ұстауға аттанады. 1980 жылы ақпанда Парса өз баласының үйінен байқалады. Иран революциясына дейін өшігіп келген революцияшыл діншілдер Парсаны «басын жауып, хиджаб кимегені» үшін тұтқындап, түрмеге қамады. Ислам билігі 1980 жылы сәуірде «жер бетіне күнә таратып, Алланы теріске шығарды және қылмысын өзі мойындады» мыс деген жаламен үкім шығарып, Парсаны өлім жазасына кеседі.
Парса өлер алдындағы өз балаларына арнап жазған ең соңғы хатында «Мен — дәрігермін, сондықтанда өлімнен қорықпаймын. Зорлық-зомбылық арқылы басыма орамал тағып, масқара болып өмір сүргеннен, мен өлімді құшақ жая қарсы аламын. Кейбіреулер мені өз кінәсін мойындайды деп күтіп отыр. Мен әйел мен еркектің құқығы тең болсын деп күрескенім үшін, ешқашанда өзімді кінәлімін деп мойындап, ешкімнің алдында тізе бүкпеймін. Мен басыма чадра киіп, тарихқа кері қадам жасап, артқа кетуге дайын емеспін», — деп жазады.
Иранның революциядан бұрынғы бір Білім министрі Манучехр Ганджи Парсаның өлім жазасына кесілгеніне таң қалады: «бір әйел дәрігер, Бехешти, Бахонар және Реджай сияқты революционерлермен министрлікте жақсы қарым-қатынас орнатқан сауатты дәрігер еді».[4]
Шын мәнінде, Парса білім министрі болған кезде Бехешти, Бахонар және Мұхаммед Мофаттех секілді кейін Революция жасаған ислам белсенділері министрліктің жалақысымен білім алған екен.[5]
1980 жылы 8 мамырда діни соттың үкімі бойынша Фаррухру Парса атылады.[6]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ https://www.balatarin.com/permlink/2016/3/23/4135409
- ↑ a b c Bahrami, Ardavan (May 9, 2005), A woman for all seasons: In memory of Farrokhrou Parsa, iranian.com, http://www.iranian.com/ArdavanBahrami/2005/May/Parsa/index.html.
- ↑ Pahlavi-Diba, Farah (May 8, 2000), In memory of Mrs. Farrokhrou Parsa executed on May 8, 1980, (in Persian), farahpahlavi.org, http://www.farahpahlavi.org/parsa.html, retrieved March 30, 2008.
- ↑ Ganji, Manouchehr (2002), Defying the Iranian Revolution: From a Minister to the Shah to a Leader, p. 80[1].
- ↑ Pirnia, Mansureh (2007), Madam Minister: A Collection of Memoirs and Notes Written by Farrokhroo Parsa
- ↑ Lentz, Harris M., "Farrokhrou Parsa", Assassinations and Executions: An Encyclopedia of Political Violence, 1865-1986, Jefferson: McFarland, p. 208.