Ференц (Франц) Лист (маж. Liszt Ferenc, нем. Franz Liszt; 1811 жылдың 22 қазанында Аустрия империясының Райдинг қаласында туылып — 31 шілде 1886 жылдың 31 шілдесінде Байройт, Герман империясында қайтыс болған) — Мажарстан композиторы, пианист-виртуоз, педагог, дирижёр, публицист.

Музыкалық романтизмнің үлкен өкілдерінің бірі. Музыкадағы Веймар мектебінің негізін қалаушы.

Лист XIX ғасырдың ұлы пианисттерінің бірі болған. Оның кезеңі концерттік пианизмнің дамуымен сәйкес келді. Лист осы үдерістің алдыңғы қатарында болды, себебі ол шексіз техникалық мүкіндіктерге ие болды. әлі күнге дейін оның виртуоздығы қазіргі пианиношылардың бағдары болса, шығармалары – фортепианолық виртуоздылықтың шыңы саналады.

1843 жылы Лист Джованни Батиста Рубини атты тенормен бірге Нидерландия мен Германиядағы гастрольдық - концерттік турнелерді аралады.

Белсенді концерттық қызметтері 1848 жылы аяқталды. (соңғы концерті Елисаветградте болды), одан кейін Лист сирек сахнаға шығатын болды.

Композитор ретінде Лист үндестік, әуен, пішін және фактура салаларында біршама жаңалықтар ашты. Жаңа аспаптық жанрлардың негізін қалады (рапсодия, симфониялық поэма). Шуман мен Шопеннің шығармашылықтарында байқалған, бірақ аяғына дейін дамымаған бір бағыттық циклдық формалар құрылымын құрастырды.

Лист белсенді түрде өнерлер синтезі идеясын насихаттады (оның ойын жақтаушы сол кезде Вагнер болды). Ол «Таза өнерлер» уақыты таусылды деп айтатын. (бұл тезис 1850-ші жылдары шығарылды). Егер Вагнер бұл синтезде музыка мен сөздердің байланысын көрсе, Лист оларды көркемсуреттермен, архитектурамен, әдебиетпен байланыстырды. Осыған байланысты оның келесі бағдарламалары жарық көрді: «Некелесу» (Рафаэль суреті бойынша),

«Ойлаушы» (Микеланджелоның Лоренцо Медичи гробы үстіндегі мүсіны) және т.б көптеген шығармалары бар. Ары қарай өнер синтезі идеясы кең қолданыс тапты. Лист адамдарға әсер ете алатын, жамандықпен күресетін өнердің күшіне сенді. Бұл оның ағартушылық қызметімен байланысты болды.

Лист педагогикалық қызмет атқарды. Оған Веймарға барлық Еуропадан пианиношылар келіп тұрды. Өзінің үлкен залы бар үйінде келген қонақтарға ашықсабақ беріп тұрды, және осы үшін ешқашан да ақша алмайтын. Басқалардың қатарынан оның үйіне Бородин, Зилоти и д’Альбер сияқты танымал адамдар да келген.

Лист Веймарда дирижёрлық қызметпен де айналысты. Ол онда опералар қойып (Солардың ішінде Вагнерді де), симфониялар орындады.

Өмірбаяны

Ференц Лист родился 1811 жылдың 22 қазанында Мажарстанның Доборьян (аустриялық атауы Райдинг) қалашығында дүниеге келген, отбасындағы жалғыз бала болды. Әке-шешесі Оның әкесі Георг Адам Лист (1776—1826) Эстерхази кінәзі әкімшілігінде шенеунік қызметін атқарды. Эстерхазия кінәздері өнерге қолдау көрсететін. 14 жасына дейін Адам Иозеф Гайдан басқаратын кінәз оркестрінде виолончельде ойнайды. Прессбургтегі католиктік гимназиясын аяқтағаннан кейін (бұған дейін Братислав) Адам Лист францискандық орденге тыңдаушы болып оқуға түседі, бірақ екі жыл өткен соң оқуды аяқтамай, кетіп қалды. Кейбір ақпараттар бойынша, ол францисканттардың біреуімен өмір бойына қатты достасып, кейбір зерттеушілердің айтуынша, бұл достық оның өзінің ұлын Ференц деп атауға шабыттандырды. Кейін Листтің өзі өмірінің соңғы жылдары орденге кірді.

Шығармалары

Листтің барлық шығармалары 647: олардың 63 оркестр үшін, шамамен 300 фортепиано үшін жазылған. Листтің шығармаларының барлығы фантазияға керемет бай, өнерге жаңаша көзқараспен қарайды. Оның аспаптық шығармалары музыкалық архитектоникаға қарай алға қадам жасауға бағыттайды. 13 симфониялық поэмалар, «Фауст» және «Divina comedia» симфониялары, фортепианолық концерттер музыкалық форманы зерттеуші үшін жаңа бай материал болып табылады. Оның музыкалық-әдеби шығармаларынан Шопен туралы кітапшалар шығарылады: (орыс тіліне П. А. Зиновьев аударды, 1887 жыл), «Бенвенуто Челлини» туралы Берлиоза, Шуберт туралы, «Neue Zeitschrift für Musik» мақалалары және Мажарстан музыкасы туралы үлкен шығармалар жинағы («Des Bohémiens et de leur musique en Hongrie»).

Дереккөздер

• Лист Ф. «Письмо о дирижировании»

• Christern, «F. Liszt nach seinem Leben und Wirken aus authentischen Berichten dargestellt» (Лпц.)

• Schuberth, «Franz Liszt’s Biographie» (Лпц., 1871); Heymann, «L’abbé Liszt» (П., 1871)

• П. А. Трифонов, «Франц Лист» (СПб., 1887)

• Janka Wohl, «François Liszt», в «Revue internationale» (1886), L. Ramann, «Franz Liszt, als Künstler und Mensch» (Лпц., 1880)

• К. Pohl, «Franz Liszt. Studien und Erinnerungen» (Лпц.).

• Гаал Д. Ш. Лист. — М. «Молодая гвардия», 1977. — 319 с. — (ЖЗЛ; Вып. 572). — 100 000 экз.

• Гут, Серже: «Франц Лист» (Париж, 1989) ISBN 978-2-87706-042-4

• Гут, Серже: «Франц Лист» (Зинциг, 2009) ISBN 978-3-89564-115-2

• Ференц Лист и проблемы синтеза искусств: Сб. научных трудов / Сост. Г. И. Ганзбург. Под общей ред. Т. Б. Веркиной. — Харьков: РА — Каравелла, 2002. — 336 с. ISBN 966-7012-17-4

• Demko Miroslav: Franz Liszt compositeur Slovaque, L´Age d´Homme, Suisse, 2003.

• При написании этой статьи использовался материал из Энциклопедического словаря Брокгауза и Ефрона (1890—1907).