Физикадан есеп шығарудың маңызы

Есеп шығару – оқыту үрдісінің маңызды элементы. Есептер қандай да бір нақты жағдайларда болып өтетін құбылыстарға физикалық заңдарды қолдануды талап ететін жаттығулар үшін материалдар береді. Сондықтан есептердің оқушылардың білімін нақтылауда, жалпы заңдардың түрлі көрінісін көруде үлкен маңызы бар. Мұндай нақтылаусыз білімнің практикалық маңызы болмайды. Есептер шығару физикалық заңдарды тереңірек және берік меңгеруге, логикалық ойлаудың дамуына ықпал етеді, оқушылардың қызығушылығыноятады, өзіндік жұмыс дағдыларын игеруге көмектеседі, әрі өзіндік ой қорытудың бірден-бір құралы болып табылады. Физикалық есептердің мазмұны оқушылардың табиғат пен техника жөніндегі білім шеңберін кеңейтеді. Сондай-ақ, есептер шығару – қайталаудың, пысықтаудың, оқушылардың білімін тексерудің маңызды құралы. Есептің түрлері және оларды шығару тәсілдері

    Физика есептері мазмұны мен дидактикалық мақсаттарына сай алуан түрлі. Оларды түрлі мазмұндағы көптеген есептер үшін неғұрлым типтік қасиеттерін бейнелейтін әртүрлі белгілеріне қарай классификациялауға болады.

Есептерде қамтылған ақпараттың берілу тәсілі бойынша;  шығарудың негізгі тәсілі – есепте қойылған сұрақтың жауабын табу бойынша;  мазмұны мен басқа белгілері бойынша классификацияланады.  Физикалық есептерді айтылу тәсіліне қарай төрт түрге бөлуге болады:  мәтіндік;  эксперименттік;  графиктік;  сурет-есеп.

    Олардың әрқайсысы өз кезегінде сандық (немесе есептеу) және (немесе сұрақ-есептер) болып бөлінеді. Сонымен қатар есептің негізгі түрлерін қиындық дәрежесіне қарай оңай және қиын, жаттықтыру есептері мен шығармашылық есептер және басқа типтерге бөлуге болады.
    Физиканы оқыту процесінде мәтіндік есептер жиі қолданылады. Бұл есептер – шартты сөзбен берілген, дәлме-дәл, шартында физикалық тұрақтылардан басқа қажетті мәліметтер бар есептер. Шығару тәсілдеріне қарай оларды сұрақ есептер және есептеу есептері деп бөледі.
   Сұрақ-есептер – бұл шығару кезінде қандай да бір физикалық құбылысты түсіндіруге (есептеулерді орындамай) немесе белгілі бір жағдайларда құбылыстың қалай болып өтетініне болжам жасауды қажет ететін есептер. Әдетте, мұндай есептердің мазмұнында сан мәліметтер болмайды.
    Сұрақ –есептерді шығару кезінде есептеулердің болмауы оқушылардың назарын есептің физикалық мағынасына аударуға мүмкіндік береді. Қойылған сұрақтарға жауаптарды  негіздеу  қажеттігі оқушылыларды пайымдауға,физикалық зандардың мәнін тереңірек ұғынуға үйретеді.
    Сұрақ-есептерді шығару,есептің графиктік материалы болатын жағдайларынан басқасында, әдеттегідей, ауызша орындалады. Жауаптар суреттермен де берілуі мүмкін. Мысалы, мына есепке жауап тек суретпен беріледі: «Тығыздығы шар затының тығыздығынан екі есе артық болатын сұйықтың бетінде жүзіп жүретін шардың суретін салыңдар».
    Сұрақ-есептер мен сурет-есептер тығыз жалғасады. Бұларда сұраққа ауызша жауап беру немесе есепке қойылған сұраққа жауап болатын суретті салу талап етіледі. Мұндай есептерді шығару оқушылардың зейінің, бақылағыштығын және графиктік  сауаттылығын дамытуға әсер етеді.
    Сандық есептер – бұл есептерде қойылған сұрақтардың жауабын есептеулерсіз алуға болмайды. Мұндай есептерді шығарғанда сапалық  талдау да қажет, бірақ оны процестегі қандай да бір сандық сипаттамаларды санау арқылы сапалық талдаумен (анализмен) толықтырады. Сандық есептер қиындығына қарай жай және күрделі болып бөлінеді. Жай есептер деп күрделі емес анализ бен жай есептеулерді қажет ететін, әдетте бір-екі амалмен шығарылатын есептер аталады. Мұндай есептерді шығару (азғантай мөлшерде) енді ғана оқып үйренілген заңдылықты нақтылау үшін қажет. Олардың неғұрлым оңайларын ауызша шығаруға болады.
    Сандық есептерді шығару үшін: арифметикалық, алгебралық, геометриялық, графиктік тәсілдер қолданылады.
    Есеп шығарудың арифметикалық тәсілінде арифметикалық амалдар қолданыладыжәне есептеудешамамен арифметикадан есеп шығарғандай жүргізіледі. Есептерді шығарудың алгебралық тәсілі формулалар мен теңдеулерді қолданумен шектеледі. Геометриялық тәсілде – геометриялық теоремалар, ал графиктік тәсілде графиктер пайдаланылады. 
    Мәтіндік есептердің қатарына абстрактілі есептерді жатқызуға болады, бұл күнделікті өмірде бақыланған құбылыстар мен процестер сөз болатын есептер, өндірістік – техникалық мазмұнды есептер және тарихи мазмұнды есептер. Кейде мәтіндік есептер қатарына «қызықты есептер» (занимательные) де жатқызылады. 
    Есептердегі эксперимент түрліше қолданылады. Кейбір жағдайларда демонстрациялық столда жүргізілетін тәжірибеден немесе оқушылардың өздері орындаған тәжірибелерінен есептер шығаруға қажетті мәліметтерді алады. Бұл жағдайда есепті тәжірибесіз шығаруға болмайды. Екінші бір жағдайларда есептің шартында көрсетілген мәліметтерге сүйеніп, есепті тәжірибесіз де шығаруға болады. Мұндай жағдайларда тәжірибені есепте айтылған құбылыстар мен процестерді иллюстрациялау үшін пайдаланылады. Бірақ егер эксперимент тек қана есепті тексеру үшін қолданылса, ондай есепті эксперименттік деп атауға болмайды.
    Эксперименттік есептерді шығару барысында оқушылардың бақылағыштығы дамумен қатар, аспаптармен жұмыс істеудегі дағдылары жетіледі. Мұнда оқушыларфизикалық құбылыстар мен заңдардың мәнін тереңірек танып біледі.
   Графиктік есептерді шығару процесінде графиктер қолданылады.

Есептерді шығарудағы графиктердің роліне қарай, қолда графикке жасалған анализ негізінд, жауабы алынатын есептер және шамалар арасындағы функциялық тәуелділікті график түрінде көрсетуді қажет ететін есептер болып ажыратылады. Графиктік есептерді шығару шамалар арасындағы функциялық тәуелділікті түсінуге, графиктермен жұмыс істеу дағдыларын дамытуға көмектеседі. Олардың танымдық, политехникалық маңыздылығы осында. Шартында оларды шығаратын мәліметтер жетіспейтін есептерді толымсыз мәліметтермен берілгенесептер деп атайды. Мұндай есептерде жетіспейтін мәліметтер анықтамалықтардан, кестелерден және басқа әдебиеттерден алынады. Мұндай есептер өмірде жиі кездеседі, сондықтан бұл есептердішығару бағалы. Оқушылардың есеп шығаруға қызығушылығын арттыру үшін есептерді шебер таңдай білу керек. Олардың мазмұны түсінікті де қызықты,қысқа да дәл тұжырымдалған болу керек. Есептегі математикалық операциялар оның физикалық мағынасын көлеңкелемеу керек. Жасандылықтан және есептер шартындағы ескірген сандық мәліметтерден аулақ болған дұрыс. Тақырып бойынша есеп шығаруды оңайынан бастау керек, олардың ішінде оқушылардың зейіні берілген тақырыптағы оқып үйренілетін заңдылықтардың немесе жаңа ұғымдардың белгілерін анықтап оның басқа ұғымдарымен байланысын тағайындау төңірегіне тоқталады. Содан кейін біртіндеп қиынырақ есептерге көшкен дұрыс.

Физикалық есептерді шығару әдістемесінің педагогикалық-психологиялық негіздері Оқу практикасында логикалық ой тұжырымдар, физиканың заңдары мен әдістерінің негізіндегі эксперимент пен матиматикалық әрекеттер көмегімен шешілетін шағын мәселелерді физикалық есептер деп атайды. Есепті шешу мақсатты бағытталған ойлау болғандықтан, оқушылардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін дамытудың маңызды құралдарының бірі – физикалық есептерді шешу болып табылады. Сабақтарда көбінесе оқушыларға есептр беру арқылы проблемалық жағдайлар туғызып, оқушылардың ой әрекетінің белсенділігін арттырады.

        Мазмұнында физикалық ақпараттың болуы есептің құндылығын, маңыздылығын арттырады. Сондықтан классикалық фундаментальді тәжірибелер мен қазіргі кездегі физиканың негізіндегі жаңалықтар сипатталатын, сондай-ақ зерттеудің физикаға тән әдістерін көрсеткен есептерге ерекше көңіл бөліну керек. Мұндай есептерге Штерн, О.Герике,А.Иоффе тәжірибелерінің негізінде берілген есептер жатады.
       Эксперимент табиғат құбылыстарын зерттеудің негізгі әдістерінің бірі, әрі оның негізіне физикалық шамалар арасындағы физикалық байланыстың математикалық зерттеулері мен өлшеулер алынатындықтан оқушыларға эксперименттік есептерді көбірек шығартқан жөн. 7-сынып оқушылары үшін келесі типтегі эксперименттік есептер беруге болады. 
     Тарихи мазмұнды есептер шешу арқылы физик-ғалымдарға кездескен қиыншылықтар мен оларды шешу жолдарын көрсетуге болады. Мұндай есептерге жарық жылдамдығын анықтау, атом құрылысын зерттеу тәжірибелері негізіндегі есептер мысал болды.
     Есеп шығару процесінде оқушылар техника мен тұрмыстағы, табиғаттағы әртүрлі физикалық құбылыстарды талдауға өз білімдерін қолдану;

графиктер, сызбалар, суреттер салу; есептеулер жүргізу; анықтамалық әдебиеттер қолдану; эксперименттік есептерді шығаруда әртүрлі құрал-жабдықтарды қолдану дағдылары мен біліктіліктерін меңгереді.

    Есеп шығарудың тәрбиелік маңызы ерекше. Есеп шығару барысында оқушыларды жаңа прогресшіл идеялармен таныстырып, олардың зейіні ғылым мен техника жетістіктеріне аударылады. Мазмұнына космосты игеру, электр станциялары және жаңа техникалық жаңалықтар қамтылған есептердің орны ерекше. Есеп шығару – үлкен күшті қажет ететін қиын еңбек. Бұл процесс кезінде шығармашылық жетістіктер  қуанышы, пәнге деген қызығушылық, көңіл қалдыратын өкініш, өз күшіне сенбеушілік пайда болуы да, пәнге деген қызығуышылықтың жойылуы да мүмкін. Есеп шығарту арқылы мұғалім оқушылардың жетістігін, көңіл-күйін, өзінің оқу-тәрбие жұмысының тиімділігін үнемі бақылап отыратындықтан, есеп шығару сезімтал барометр тәрізді.

Физикалық есептерді шығару әдістемесі

    Есеп шығару әдістемесі есептің мазмұнына, оқушылардың дайындығына, олардың алдына қойылған міндеттерге т.с.с. тәуелді. Дегенмен  де көптеген есептерді шығару барысында жеткілікті көңіл бөлетін жағдайлар бар.
         VII – XI сыныптар аралығындаоқушылар шамамен 170 негізгі формуланы оқып-үйренеді. әр  формулада кем дегенде үш шама болатынын ескерсек, әрбір оқушы негізгі заңдылықтарға арналған бірнеше жүздеген есептердің типтерін меңгеруі тиіс. 
         Оқушылардың физикалық заңдылықтарды білуі, физикалық шамаларды, оларды өлшеу тәсілдері мен өлшем бірліктерін дұрыс түсінуі есеп шығару жетістігінің алғышарттары болып табылады. Осындай міндетті шарттарға оқушылардың математикалық дайындығы да енеді. Содан кейін оқушылар белгілі бір типтегі есептерді шығарудың жалпылама немесе арнайы тәсілдерін меңгеруі керек. Ол үшін есептерді шығаруға арналған әрекеттер реті нұсқаулар – есептің алгоритмін құрастырған дұрыс. Бірақ көптеген жағдайларда есептің күрделігіне байланысты мұндай алгоритмдерді құрастыру белгілі қиындықтарға әкеледі. Сондықтан көбіне есептер шығаруға арналған жалпылама нұсқаулар беріледі. 
        Типтік есептерді шығаруға арналған нұсқаулар мен жалпы ережелерді жүйелі түрде қолдану оқушыларда дұрыс ой жұмысын қалыптастырып, күрделі шығармашылық жұмыстарды орындауын жеңілдетеді. Есептерді жалпы негізгі заңдылықтар мен деректергекөбірек көңіл бөліп, оқу материалының логикасынасәйкес жүйелі түрде шешу керек. Ондай болмаған жағдайда оқушылар әрбір есепті жаңа материал ретінде қарастырады да, келесі есепті шығаруда қиындыққа тіреледі. Дегенмен жалпы және дайын нұсқауларды пайдалану әртүрлі қиындықтағы есептерді шығаруда жетістіктерге жеткізбейді.
     Есептер шығару – физикалық құбылыстар мен тәжірибелерді бақылауда үлкен роль атқаратын танымдық процесс. Суреттер, сызбаларжәне графиктер сияқты бақылаулар мен тәжірибелер ойды жүйелеуге, есептің шартын ақтылауға, шамалар арасындағы байланысты анықтауға мүмкіндік береді.

Ойлау процесі ретінде есеп шығару – анализді-синтездік процесс. Есептің тұжырымдалуының үлкен манызы бар. Ол өте анық, әрі нақты ьолу керек. Есептің тұжырымдамасындағы қосымша мәліметтер негізгі берілгендерді жауып қалмау керек. Есептің шартын талдау есепте сипатталған құбылыстын толық бейнесін көруге мүмкіндік береді, сонымен қатар қарастырған жағдай үшін берілгендердің немесе жағдайлардың қайсысы маңызды, қайсысы манызды емес екендігі анықталады. Құбылысты танып, физикалық заңдылықты анықтау үшін нақты жағдайды абстракциялап, ықшамдайды, сөйтіп құбылысты табиғатта кездеспейтін «таза» күйінде қарастырады. Мысалы, механика есептерін қарастырғанда көбінесе үйкеліс ескерілмейді, геометриялық оптика есептерін карастырғанда «жұқа» линзалардың қалынды ескерілмейді. Кейде бұл шарттар есептің мазмұнында берілсе, енді бірде еспе шығару барысында анықталады. Осылайша есепті талдау негізінде оны шығаруға ыңғайлы ықшамдалған тұжырымдамасы алынады. Есепті талдау барысында қандай ережелерді немесе заңдылықтарда берілген нақты жағдайға қолдануға болатындығын анықтау керек. Бұл оқушыларға белгілі қиындықтар әкеледі. Есепті талдай отырып оны блгілі типтегі есептер қатарына жатқызуға болатын жалпылама сипаты және есептің өзіндік сипаты анықталады. Оқушылар өздерінің белсенді әрекеттер процесінде, әсіресе проблемалық және шығармашылық есептерді шығарукезінде, есеп шығарудың жалпы ережелері мен нұсқауларын жетістікпен меңгереді. Оқушыларға есеп шығару дағдысын қалыптастыруда жазбаларды безендіру техникасына бірдей талаптар қою, тиімді есптеу әдістерін меңгерту және т.с.с., өте маңызды. Мысалы көптеген емептерді жалпы түрде шығарып, содан соң есептеулер жүргізген тиімді, көбіне аралық есептеу нәтижелрі қажет емес, сондықтан уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар бұл тәсіл есептің нәтижесін тексеру мен талдауды жеңілдетеді. Шамалардың сан мәндерін олардың атауларымен бірге формулаға қойған дұрыс. Бұл барлық шамалар бірліктерінің бір жүйеде алуға міндеттейді. Физиканы оқыту алгашқы кезеңінде есептердегі физикалық шамаларды бір жүйеге арифметикалық тәсілмен келтіреді. Содан соң оқушыларды шаманың атауын соңғы формулаға қойылып, алгебралық түрлендіру кезінде бірте-бірте жалпы ережені пайдалануға үйретеді.

        Келесі кезең – есептеулерді орындау оқушылар математикадан алған білімдерінпрактикада қолдана алмағандықтан бұл кезеңге көп уақыт жұмсайды. Сондықтан есеп шығару кезінде ең алдымен   сұрақтың физикалық жағына көңіл бөліну керек, содаң сон математикалық есептеудің тиімді жолдары мен құралдары іздестіріледі. Физика есептеріншығаруға дейін оқушылар жуықтап есептеумен танысады. Бірақ жуықтап есептеу негізінде физика сабақтарында қолданылады.

Ең соңында шешімді тексеру мн талдау жүргізіледі. Алынған мәліметтің ретін тексеру үшін жуықтау есептеулеріннің ережелерін ауызша пайдаланып, мұғалім өзі көрсетері. Жауаптың талдау мен тексеруі үшін өлшемділік әдістерінің көмегімен логикалық бағалау өте маңызды. Сондай-ақ көптеген жағдайларда есепті эксперимент арқылы немесе бірнеше тәсілдері пайдаланып шығарған жөн.

Физикалық есептер шығарудағы анализдік – синтездік әдіс

        Анализдік – синтездік әдіс – орта мектептің барлық сыныптарындағы физика есептерін шығарудаңы негізгі әдіс. Оқу процесінде оны ойдағыдай қолдану оқушыларға есептің шешуінің дұрыс жолын табуына жол ашып, олардың логикалық ойлауының дамуына септігін тигізеді.
       Физикадан әдістеме құралдарында талдау (анализ) мен синтез екі тәуелсіз әдістер ретінде жиі қарастырылады. Алайда бұлай бөлуді дәл сол мағынасында түсінуге болмайды.Синтез бен анализ есептердің шығаруда, ойлау процесіндегі индукция және дедукция сияқты бөлінбейді. Физикалық есептерді шығарғанда анализ бен синтезді қолдану бірге алынады, яғни практикада анализдік әдіс қолданылады.
     Бұл әдіспен есептің сұрағынан бастап, анализ жолымен шығарғанда, оны шығару үшін не істеу қажеттігін айқындайды және біртіндеп күрделі есепті жай есептер қатарына жіктей келе, шартында берілген белгілі шамаларға дейін жетеді.
    Одан кейін синтез көмегімен пайымдауды кері тәртіпке жүргізеді: белгілі шамаларды пайдалана отырып, бірқатар амалдарды жүргізіп барып, нәтижесінде белгісізді табады.

Сапалық есептерді шығару әдістемесі

    Оқушыларды сапалық есептерді саналы шығару дағдысын тәрбиелеу үшін, мұғалімнің белгілі бір жүйесі және ойластырылған оқыту әдістемесі болуы керек. Есепті дұрыс таңдаудың маңыздылығы да аз емес. Есептің алғашқы кездерінде оқушылардың өз тәжірибесінен белгілі құбылысқа немесе фактілерге түсінік беруі жүйелі енгізілсе, оқушылар өмірімен байланысты көреді. Ұсынылатын есептердің танымдық және тәрбиелік мағынасы артады.
    Оқушылардың политехникалық ой өрісін кеңейту мақсатында 7-сыныптан бастап-ақ есептің шартына оқушылар үшін жаңа деректерді, техникалық мәліметтерді енгізген дұрыс. Есептерді таңдап алуда мектептің айналасындағы өндірістің сипатын және жергілікті жағдайларды ескерудің маңызы үлкен.
    Сапалық есептердің шығару негізінен үш кезеңнен тұрады: шартын оқу, есепті талдау және шешу. 
    Есеп мазмұнын талдау кезінде ең алдымен оқушылар берілген тақырыптағы белгілі ортақ заңдылықтарды пайдаланады: осыдан кейін есептегі айтылған құбылыс қалай нақты түсіндіріулі керек екенің айқындайды. Сапалық есептерге шарттың талдауы негізделген керекті жауаппен тығыз байланысты.

Сандық есептерді шығару әдістемесі

     Сабақта күрделі сандық есептерді шығару әдетте мына элементтерден құралады: есептің шартын қысқаша жазу және оны қайталау, суретін, схемасын жәнесызбасын салу, есептің физикалық мазмұның талдау және шығару жолдарын (тәсілдерін) айқындау, шешу жоспарын құру және жалпы түрдегі шешуін орындау, шамалау және есептеулер, нәтиженің талдауы және шешуін тексеру.
     Күрделі есептерді шығарудың келтірілген схемасы оқушылардың оның мазмұны мен шешу барысын біртіндеп жан-жақты ойластырудын қамтамасыз етеді.
     Келтірілген схема үлгі ретінде алынған. әрбір есепті шығарған сайын барлық жалпы түрде үнемі орындай бермейді; сұрақ – есептердің шығарған кезде есептеулердің қажеттігі болмайды. 
     Күрделі есепті шығару әдістемесінің кейбір кезеңдеріне қысқаша тоқталайық .
     Есептің шартың оқу. Текст анық, мәнерлі, асықпай оқуылуы тиіс. Көптеген жағдайларда есептің шартын мұғалімнің өзі оқыған дұрыс. Алайда тақтаға шақырылған оқушыларға да біртіндеп есептің шартын дауыстап оқуды үйреткен дұрыс. Мұғалім сыныпта шығаруға белгіленген есепті оқушылардың өздеріне зейін оқып шығып, соңынан өз сөзімен айтып беруді ұсынатын әдіс те нәтижелі.
    Есептің шартын оқыған соң, мұғалім жаңа терминдердің, қиын ұғымдардың мағынасын (қажет болған жағдайда) түсіндіреді. Кейде мұғалім оқушылардың жаңа терминдерді олардың қалай түсінетінін өздеріне түсіндіруді ұсынады. Талқылау нәтижесінде дұрыс түсінікке келеді. Осыдан кейін есептің шартының қысқаша жазылуын орындайды.
    Есеп шартының қысқаша жазылуы. Есептің толық мәтінің тақтаға да, оқушылардың дәптеріне де, әдетте толық жазбаған жөн.
    Есептің шартын қайталау. Есептің шартының  қысқаша жазылуы бойынша оқушылар оны қайталайды. Оқушылар есепті біле ме, оның шартын дұрыс түсіне ме, соны айқындау мақсатында есеп шартын қайталау ұсынылады. Ол үшін мұғалім кейбір оқушыларға оның мағынасын дәл жеткізе отырып, есеп шартының мазмұнын қайталауды ұсынады.
   Осыдан кейін мұғалім, есептің шартын толық мағынасында түсінгендеріне көз жеткізу үшін, оқушыларға бірнеше сұрақтар қояды. Осыған байланысты оқушылар есепті шығару үшін суреттерді (схемаларды, сызбаларды) және кестелік мәліметтерді пайдалану қажет пе, соны анықтайды.
   Сызбаны, схеманы, суретті орындау. Көп жағдайларда есептерді шығарғанда сызбалар, схемалар, суреттер пайдаланылады. Бұл есептің шартын түсінуді және оны шешудің тәсілін табуды жеңілдетеді.
   Графиктік есептерді шығарғанда статика бойынша сызба есепті оқу барысында орындалуы мүмкін. Бірқатар басқа жағдайларда алдымен есептің шартына сәйкес жұмыстың сызбасын салып алады да, шығару барысында оны ұқыпты қарап, масштабы мен қажетті қатыстарды сақтай отырып орындайды. Оқушылар сызбаны дәптерлеріне салады. 
   Шарттың талдауы. Есепті талдау кезінде ең алдымен оның физикалық мәніне, берілген қарастырылатын физикалық шамалар арасындағы тәуелділікке көңіл аударады. 
   7 сыныптан бастап, шыдамдылықпен есептің дұрыс шешімін табу үшін есептің талдауын жүргізу керек, өйткені бұл оқушылардың логикалық ойлауын дамытып, есептерді шығаруға саналы тұрғыдан қарауға тәрбиелейді. Сабақта есепті талдауды көбінесе ұжым болып мұғалімнің оқушылармен әңгімесі түрінде өткізеді, оның барысында мұғалім өзара логикалық байланыста болатын мәселелерді талқылау нәтижесінде біртіндеп оқушыларды есептерді шығарудың неғұрлым тиімді әдісін алып келеді. Кейде бір ғана есептің бірнеше нұсқаларын қарастыру пайдалы, оларды салыстырып және неғұрлым ұтымдысын алу керек. Оқушылардан өз бетінше жасалғансаналы және негізделген пайымдауларды талап ете отырып, есепті талдауға үнемі үйрету керек. 
     Есеп шығару . есептін шартын талдаған соң оны шығаруға ауысады. Есеп шығаруды қысқаша түсіндірулермен қатар жүргізу керек. Есептеуде ұтымды әдістермен, ал жазудың атауларын мемлекеттік стандарт талаптарына сәйкес қабылданған белгілеулерін қолданып жүргізген дұрыс. Есептің жауабы айқын ерекшеленіп көрсетілуі керек.    
     Жауабын тексеру және бағалау. Есептің шыққан жауабын тексеру қажет. Ең алдымен оқушылардың жауабының шындыққа сәйкес болуына назар аудару керек. Кейбір жағдайларда оқушылар есеп шығарғанда есептің шартына тіпті сәйкес келмейтін, ал кейде қисыны келмейтін нәтижелер (жауаптар) алады. Оның себебі – есептеу процесінде есептің нақты шартымен байланысты болмауында. Осыдан қате шыққан шалағайлығыоқушылар назарынан тыс қалады. 
     Бұл кемшілікті болдырмау үшін оларды алдағы күтілетін нәтижені «болжауға» немесе алдын ала есептеуді пайдалануға, сондай-ақ шыққан  жауаптың нақтылығы тұрғысынан сын-талдау жасауға үйрету пайдалы. Оқушыларды жауаптың тәртібін сақтай бағалауды, тек математикалық тұрғыдан емес, физикалық тұрғыдан да бағалай білуге үйрету қажет, мысалы, оқушылар мынадай жауаптардың мағынасыздығын бірден көру тиіс: қандай да бір механизмнің п.ә.к. 100%-дан артық, судың қалыпты жағдайдағы температурасы 0 С – тан аз немесе 100 С – дан көп, темірдің тығыздығы 78г/см .
       Оқушылар есептің шешуінің дұрыстығын тексеру үшін оны басқа тәсілмен шығарып,нәтижелерді салыстырып,сондай-ақ физикалық шамалардың атау бірліктерімен амалдарды орындай отырып ж/е жауабын есептеп шығуға тиіс атауларымен салыстыра отырып тексереді. 
      Оқушылардың есепті шешудің атау бірліктеріне амалдар жасау жолымен тексеру әдісін қолдану дағдыларына машықтануына тиісті көңіл бөлу керек.Сабақта оны бірнеше қайтара пайдаланған соң тексерулдің осы әдісінің алгоритмін беруге болады.
       Табылған шешудің жалпы түрде дұрыстығын тексеру үшін,шешуінің өрнектейтін формулаға әріпті белгілеулердің орнына физикалық  шамалардың атау бірліктерін қойып, оларға шамалармен орындалатын амалдарды жасаймыз.

Есептің шартын және шешуін жазу тәсілдері Есептің шартын жазудың түрлі формасын қолдануға болады, бірақ олардың кез келгені негізгі талаптар – қысқалық және айқындылықты қанағаттандыруы тиіс. Физика есептерінің шешуін жазуға байланысты мұғалім оқушыларға түрілше талаптар қояды. Біреулер, мысалы, шешуді жазуды жоспармен қоса орындауды талап етсе, екіншілер – қысқаша түсінікпен, ал үшіншілері тек есептеулермен шектеледі.