Филэмбриогенез

Филэмбриогенез (грек. phylon - туыс, тайпа, embrion - ұрық және ...генез) - жануарлар ұрығының даму кезіңінде пайдал болатын эволюциялық өзгерістер.

Филэмбриогенез терминін алғаш рет А.Н. Северцов 1910 ж. ұсынды. Ол филэмбриогенез ұрық дамуының кез-келген кезеңінде пайда болуы мүмкін және сол пайда болған эколюциялық өзгерістер тұқым қуалайтынын дәлелдеді. Филэмбриогенез теориясы бойына жануарлар ұрығының даму барысында пайда болған тұқым қуалаушылық белгілер ересек дарабастарға беріледі де, солар арқылы кейінгі ұрпақтарға таралады.

Филэмбриогенез пайда болуының үш түрлі жолы бар.

1. Архаллаксис (грек. arche – бастапқы, алғашқы және allaxis - өзгеру) – ұрықтың даму барысындағы кез-келген органның пайда болуының бастапқы кезеңінде байқалатын эволюциялық өзгеріс. Мысалы: сүтқоректілердегі түктің пайда болуы олардың арғы тектерінда пайда болған өзгерістердің тікелей әсері. Бұл терминді де Северцов ұсынған (1912).
2. Девиация (лат.deviation - ауытқу) ұрық дамуының ортаңғы кезеңінде пайда болатын эволюциялық өзгерістер. Мысалы: сүтқоректілердің азу тістерінің күрделенуі. Бұл терминді неміс ғалымы Ф.Мюллер енгізді (1864).
3. Анаболия (грек.anabole қосымша, жалғау) – ұрықтың даму барысында органдарының соңғы кезеңіндегі пайда болатын эволюциялық өзгерістер. Мысалы: жылқының аяқтарындағы саусақтарының эволюциялық жолмен өзгеруі. Бұл терминді алғаш рет қолданған Северцов (1912).

Қорыта айтқанда, филэмбриогенездік эволюциялық өзгерістердің пайда болуы ұрықтың белгілі бір орта жағдайына бейімделуінен емес, олардың ересек дарабастарының орта жағдайына бейімделуінен пайда болады.