Фонетикалық заңдылықтар

Фонетикалық заңдылықтар, дыбыс заңдылықтары — дыбыстардың өз қалпын сақтауы мен үздіксіз болып отыратын өзгерістерін, өзара алмасуы мен тіркеотерін зерттеп отыратын дыбыстардың даму заңдылықтары. Дыбыс заңдылықтары фонетикалық күнделііаі сөйлеу үстіндегі шынайы құбылыс-тардың, аллофондық түрленулердің, дыбыстың сөздегі орнына байланысты болатын өзгерістердің себепшісі болады. Аллофондық түрленулер керші дыбыстардың әсеріне байланысты және кез-келген сөзге тән, сол тілде сөйлейтін кез-келген адамның тілінде кездесе береді. Мысалы, қазақ тілінде етістік сөздің соңында кездесетін -ды (-ді) өткен шақ көрсеткіші сөйлеу үстінде -ткөрсеткішімен алмаса береді: барады - барат, келеді - келет т. б. Екі дауыстының арасындағы қатаң дауыссыздың үяңдану ы (жақ — жағып, оқ — оғып. б.), көрші дыбыстардың бір-біріне икемделуі (басшы — баш- шы, көзсіз — көссіз т. б.) белгілі бір Фонетикалық заңдылықтардың әсерінен болады. Мұндайда артикуляциялық Және акустикапық өзгерістер қатар жүреді: мен крлдім — мең гелдім, тап басты — тап пасты т. б.' Тіл дами келе шынайы фонетикалық өзгерістер тұрақты күйге түседі: қол қап — қол ғап — қолғап, жар қанат—жар ғанат—жарғанатт. б. " Фонетикалық заңдылықтар" деген ұғымды тіл біліміне младограмматиктер енгізген. Олар бір тілдің ішіндегі диалектілерде немесе бір-біріне талас екі дәуірде қатар жүрген дыбыстардың бір тілге қалай сиысып жүргендігін осы жолмен түсіндіріп отырған. Фонетик. өзгерістер тұрақты заңдылықтардың арқасында ғана болып отырады. Егер тұрақты заңдылыққа бағынбайтын фонетикалық өзгерістер кездесіп қалса, онда олардың бір себебі бар. Ендеше сол себептерді іздеу керек. Мысалы, аршаты (неге аршалыемес), қаракөл елтірісі (неге қарагөл елтірісі емес) т. б. Фонетикалық заңдылықтар барлық тілдерге тән әмбебеп болуы да мүмкін немесе бір немесе туыстас бір топ тілге ғана бірегей болып келуі де мүмкін.