Функционалды тіл білімі

Функционалды тіл білімі — тілдің қарым-қатынас құралы ретіндегі қызметін сипаттайтын бағыттар мен көзқарастардың жиынтығы. Қарым-қатынас құралы ретінде тілдің қызметіне басты назар аударатын құрылымдық лингвистиканың бір тармағын құрайтын бағыттар мен мектептер. Функционалды тіл білімінің негізін қалағандар — И.А. Бодуэн де Куртене, Ф. де Соссюр, О.Есперсен. Функционалды тіл білімінің негізгі принципі — тілді сөйлеу құралдарының белгілі мақсат көздеген жүйесі деп тану. Ойлаудың бейнесі, көрінісі болып табылатын тілдің негізгі мәні, қызметі қарым-қатынас құралы болуы десек, тілдік бірліктердің жеке грамматикалық ерекшеліктерін зерттеумен бірге, оның сөйлеудегі қызметін айқындаудың мәні зор. Ойды жеткізудің негізгі құралы тіл болғандықтан, тіл мен ойлаудың арасындағы іргелі байланысты анықтауда Әл-Фараби көшелі теориялық ілім жасаған. Сөйлеудің мәнін ашу барысында әл-Фараби логикалық категорияларға сүйенеді әрі логика мен тілді бір-бірімен сабақтастыра отырып зерделеп, тұжырым жасайды. Қазіргі таңда функционалды тіл білімі зерттеудің әр түрлі аспектілері мен бағыттары пайда болып, даму үстінде: функционалды грамматиканың жалпы теориялық мәселелері (В.Г. Адмони, А.В. Бондарко, В.Г. Гак, Н.Ю. Шведова, т.б.); функционалды-синтаксистік концепция (Г.А. Золотова, Д.Н. Шмелев, Н.А. Слюсарева); функционалдық аспектология (Ю.С. Маслова, А.В. Бондарко, Т.В. Булыгина, т.б.); өріс теориясы арқылы зерттеу (М.М.Гухман), т.б. Функционалды тіл білімі қазақ тіл білімінде енді ғана қолға алына бастаған сала. Функционалды тіл білімі тіл табиғатын кешенді сипатта зерделеумен, адамдардың қарым-қатынасында белгілі бір хабарды жеткізуде қолданылатын лексикалық, грамматикалық бірліктердің қызмет жүйесінің өзара қарым-қатынасындағы заңдылықтарды айқындаумен анықталады. Ол әр түрлі тілдік деңгейге жататын бірліктерді ортақ семантикалық қызмет атқаруына байланысты жүйелі бір құбылыс ретінде қарастырады. Функционалды тіл білімінің басты ерекшелігі — тілдік құралдар қызметі жүйесінің сөйлеу барысында мағына мен мәнді берудегі ортақ заңдылықтарын айқындау, яғни грамматикалық бірліктердің, лексикалық жүйе мен контекстің арасындағы ортақ заңдылықтар сөйлеуге қатысты анықталып, талданады.

Сілтемелер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том