ХІХ ғасырдағы Италия әдебиеті
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына сәйкес болу үшін жетілдіру қажет. Осы мақаланы әрі қарай дамытуға көмектесіңіз. |
ХҮІІІ ғасырдан 1870 жылға дейінгі жүзжылдықта Италияда ең маңызды және бір-бірімен тығыз байланыста болған келелі әрі күрделі мәселелер еш шешімін тапқан жоқ. Бұл негізгі мәселелер: халықтың бірігуі мен азаттығын алу болатын. Осындай қайғылы да ауыр ғасырды итальян тарихшылары Рисорджименто дәуірі деп атады. Бұл сөз «қайта өрлеу», «қайта оралу» деген мағынаны білдіреді. Бұл ғасыр итальян әдебиетінде романтизм дәуірі болғанымен, ұлт-азаттық қозғалыстардың өрлеуімен тығыз байланыста болды.
Осындай революциялық классицизмнің талантты драматургтерінің бірі – Витторио Альфери (1749-1803) болды. Витторио өз трагедияларында Италияның сол кездегі хал-ахуалын шебер суреттеген әрі елін билеген тирандар мен зұлымдыққа қарсы наразылық білдірген патриоттардың қатарына жатты. Оның трагедиялары ХІХ ғасыр романтиктерін шабыттандырып, рухын көтерді. Ағылшынның ұлы романтик ақыны Байрон шығармашылығына да белгілі дәрежеде өз ықпалын тигізді. ХҮІІІ-ХІХ ғасырлар арасында итальян әдебиетінде пайда болған кейбір шығармаларды романтикалық шығармалар деп атауға болады. Осындай шығармалардың ішіндегі ең көрнектісі Уго Фосколоның «Якоп Ортистің соңғы хаттары» романы. Аталған роман 1816 жылы басылып шықты. Роман тарихи-саяси манифест болып саналады. Сол себепті Фосколоның бұл романы Италия революционерлері арасында кеңінен танылып, өз бағасын алды. «Якоп Ортистің соңғы хаттары» атты роман – Рисорджименто дәуірінің ең алғашқы жазба ескерткіші. [1] Фосколо шығармашылығының алғашқы кезеңінде трагик әрі одалар авторы ретінде танылды. Оның 1797 жылы жарық көрген «Фиест» шығармасы классицизм дәстүрінде жазылған еді. Осылайша жас кезінен бастап-ақ, Фосколо өзіндік стилін қалыптастырды, яғни ХҮІІІ ғасырдағы ағартушылық классицизмді бүкіл шығармашылығының қабырғасы ретінде қалады. Жалпы Фосколо шығармаларының көбі тек махаббат, азаттық, тәуелсіз тұлға, бақ пен бақытқа талпыну тақырыбында жазылған. Азаттық гимні болып табылатын «Азаттық алып беруші – Бонапартқа» (1797) атты одасы Фосколоның тәуелсіз елі туралы аңсаған арманымен ұштасты. Венециядан қуылған Фосколо арада аз уақыт өте еліне қайта оралды. Бұған себеп болған демократиялық үкіметтің орнауы еді. Италия әдебиетіндегі романтизмнің гүлденуі карбонарлар көтерілісімен тұспа-тұс келеді (карбонарий – Италиядағы ХІХ ғасырдың басындағы жасырын революциялық ұйым). Карбонарлар қозғалысы – ұлт-азаттық қозғалыстың бастамасы болды деуге болады. Бұл қозғалыс 1815-1831 жылдар аралығында бірнеше рет талқандалып, аяусыз басып-жаншылды. Осыған қарамастан, карбонарлар күресінің үлкен маңызы болды, ол жат жерлік билеушілердің езгісіндегі итальян халқының ұлттық рухын көтеріп, күш-жігер беріп отырды. 1816 жылғы басылымдарда романтизмдік манифест жарық көрді, яғни Италия әдебиетінде жаңа ағым пайда болды. Бұл ағымның өкілі сол кездегі әйгілі жазушы әрі публицист Джованни Берше болды. Оның «Хризостомоның Бюргер Ленордың балладасына қатысты салмақты хаттары» романтизмнің манифесті болып табылады. 1818-1819 жылдар аралығында Берше ақын, жазушы Сильвио Пельмекомен бірігіп, «Кончильяторе» атты журнал басып шығара бастайды. «Кончильяторе» сол кездегі ең үздік сыншылар мен жазушыларды біріктірді. Олар саяси күрес ұйымдастыруды жоспарлады. Берше Италиядан жер аударылып, Пельмекода өлім жазасына кесіледі, бірақ бұл «15 жыл түрмеге отыру» жазасымен ауыстырылды. 1836 жылы ол түрмеден шыққаннан кейін өзінің «Менің қараңғы қапастарым» атты кітабын шығарады. Кітап оқырмандар мен жазушылар арасында жоғары бағаланып, ең үздік шығарма болып танылады. [2] Романтизмнің бірінші кезеңіндегі ең үздік ақындардың бірі ретінде Джокомо Леопарди танылды (1798-1837). Джокомо Леопарди – ХІХ ғасырдағы итальян халқының ұлы ақыны. Леопарди он бес жасында филолог атағына ие болды. Ол үш тілдің: латын, грек және ежелгі ирвит тілдерінің маманы, әрі сол тілдерді зерттеуші ғалымға айналды. Италия әдебиетінің тағы бір көрнекті өкілдерінің бірі – Алессандро Мандзони еді. Жанұядағы ағартушылық салт-дәстүр және сол кездегі азаттықты армандаған пафос Мандзониға қатты әсер етіп, оны демократ ақын ретінде қалыптастырады. Кейінірек оған берілген граф атағынан бас тартуы да осыған дәлел бола алады. Оның ең бірінші классицизм стилінде жазылған әрі Франция революциясының идеясын қамтитын «Еркіндік триумфы» атты поэмасы 1801 жылы жарық көрді. Осындай сарындағы «Карло Илибанаттоның өлімі емес» атты одасы 1805 жылы жазылған. 1830-1840 жылдары пайда болған романтикалық сатира жанрына Джузеппе Джусти шығармашылығы дәлел бола алады. Джусти – Рисорджименто дәуіріндегі ең көркем әрі танымал ақын-сатириктердің бірі. Оның ең бірінші шығармасы «Булағыш гильотинаның» (1833) жазылуына 1830 жылғы революцияға қатысқан адамдардың репрессиялануы түрткі болды. Рисорджименто романтикалық әдебиеті өз бостандығы үшін күрескен ауыр халдегі халық тұрмысын суреттеумен қатар, әлем әдебиеті мен мәдениетінде үлкен мәнге ие болды. Италия романтизмі жеңілу мен қаналудың не екендігін білмеді. [3]