Хазарейлер

Хазарлар — Ауғанстандағы иран тілінде сөйлейтін халық. Олар Орталық Ауған тауларының шығысында (Хазаражат, Хазаристанның тарихи аймақтары – негізінен Сари-Пуль, Гор, Бамиян, Дайкунди, Урузган, Газни вилайаттары) тұрады. Халқы 2,5 миллионнан 6,5 миллион адамға дейін. (2015 ж.). 0,5 миллионға дейін адам Иранда, шамамен 0,2 миллион адам Пәкістанның оңтүстік-батысында (Белуджистан) тұрады.

Хазарейлер
(х)а­за́ра
Бүкіл халықтың саны
8-12 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Ауғанстан  Пәкістан  Иран
Тілдері
дари тілі
Діні
шииттер

Тілі

Олар дари тіліне жақын тілде сөйлейді, моңғол тілдерінен алынған көптеген сөздер бар.

Хазарейлік ер адам

Діні

Хазарейлер шииттік исламды ұстанады.

Этногенезі

Хазарейлердің өз атауы – Хезаре. Хезар сөзі иран тілдерінде «мың» дегенді білдіреді. Бұл халықтың негізі 1221-1223 жылдары Ауғанстанды жаулап алғаннан кейін Шыңғыстықтардың артында қалған жауынгерлер болса керек. Л.Темірхановтың айтуынша, «Хазарейлер — моңғол және тәжік элементтерінің араласуы нәтижесінде қалыптасқан халық».

Кәсібі

Негізгі дәстүрлі кәсіптері егіншілік және мал шаруашылығы. Мал басының басым бөлігін қой өсіру құрайды. Кейбір қой тұқымдары Ауғанстанда ең жақсы жүн өнімін береді. Түйе, есек, ірі қара мал да өсіріледі. Хазарейлер түрлі қолөнер түрлерімен де айналысады. Ең көп тарағандары – тоқымашылық, тоқу, етікшілік, тігіншілік және ұсталық. Хазарлар әсіресе мата өндірісімен танымал.

Кабулдағы хазарлар

Тұрмыс салты

Рулық бөлініс, әсіресе, хазаражат хазарлары арасында сақталды: негізгі тайпалар шейхали, бесуд, дайзангилер, урузгандар, джгурилар, дайкунтилар, фулади, якауланг. Хазарлардың этникалық бірігуі күшеюде.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Ауылдары 4 бұрышында мұнаралары бар қыш қабырғамен қоршалған. Ауқаттылардың баспанасы – моңғол киіз үйі, кедейлердікі саман үйлер. Көшпелілер киізбен жабылған шатырда тұрады.

Дәстүрлі киімдегі хазарей қызы

Дәстүрлі киімдері

Ерлер мен әйелдер киімі – көйлек пен шалбар. Ерлер де жеңсіз күртеше, кафтан, халат киеді. Әйелдер - кокошникке ұқсас бас киім, оның үстіне 2 шарф байлайды.

Дәстүрлі тағамдары

Хазар асханасына Орталық Азия, Оңтүстік Азия және Парсы тағамдары қатты әсер етеді. Дегенмен, арнайы тағамдар, пісіру әдістері және оларға тән әртүрлі пісіру стильдері бар. Олардың ас ішу этикеті бар. Олардың мәдениетінде қонақтарға арнайы ас әзірлеу дәстүрі бар.

Фольклоры

Музыкалық фольклор – зурна мен домбыраның сүйемелдеуімен орындалатын әндер мен билер; тойларда – әзілкештің көмекшісімен өнер көрсетеді. Театрландырылған қойылымдарда әйел рөлдерін ер адамдар сомдайды. Мереке күндері ат жарысын, палуан күресін, түйе жекпе-жегін ұйымдастырады. Табиғат күштеріне табынудың, анимизмнің қалдықтары сақталған.

Сілтеме

• Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Хазарейлер