Хвадай-намак

Хвадай-намак (пехл. 𐭧𐭥𐭲𐭠𐭩 𐭭𐭠𐭬𐭪 Khwadāy-Nāmag; парсы: خدای‌نامه‎ «Тәңірлер кітабы», «Әміршілер кітабы») – Сасани дәуіріндегі ирандық эпостық ертегілер мен сарай шежірелерінің жоғалған орта парсы жинағы. Хвадай-намактың басты ерекшелігі тарихи мағлұматтың өзін аңызға айналған мәліметтермен ұштастыру болды. Теодор Нельдеке оны Сасани дәуірі туралы кейінгі барлық жаңа парсы тілді әңгімелердің ортақ атасы деп санады, бұл пікір жоққа шығарылды. Кітапты араб тіліне алғаш рет Сасани сарайының құжаттарына қолы жеткен Ибн әл-Муқаффа (757 жж.) аударған болуы керек еді. 8-9 ғасырларда хвадай-намак араб тіліне кемінде жеті рет аударылған. Араб тіліндегі аудармалар «Сияр әл-мулук әл-фурс» («Парсы патшаларының өмірі») деп аталды. Кітаптың өзі және оның аудармалары сақталған жоқ, бірақ олар араб және парсы тарихшыларына Иранның ислам тарихын көрсету үшін дереккөз ретінде қызмет етті, мысалы, Фирдоусидің «Шахнама» дастаны, оның негізгі көздерінің бірі Хвадай Намак болды., бүгінгі күнге дейін толық сақталған. Нөлдеке теориясына сәйкес, кітаптың өзі бірінші Хосров I Ануширван (531–579 жж.) тұсында жазылған және соңғы сасандық Шахиншах III Яздегерд (632–651 жж.) тұсында өңделген. «Хвадай-намак» қазіргі парсы тіліне де 957 жылы Әбу Мансур Мамаридің жетекшілігімен Самани ғалымдары тарапынан басқа дереккөздерден кеңейтілген, бірақ бұл нұсқаның бастапқы алғы сөзінің бір бөлігі ғана сақталған, 957-958).

Әдебиеттер

• Abū Manṣūr Maʿmarī / Dj. Khalegi-Motlagh // Encyclopædia Iranica [Электронный ресурс]: [англ.] / ed. by E. Yarshater. — 1983. — Vol. I, Fasc. 4. — P. 337.
• M. R. Jackson Bonner. Three Neglected Sources of Sasanian History in the Reign of Khusraw Anushirvan. — Paris: Studia Iranica, 2011. — Vol. 46. — б. 1–116.
• Ehsan Yarshater. «Iranian National History» ( ағылшын ) // Yarshater, Ehsan The Cambridge History of Iran, Volume 3(2): The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods. — Cambridge: Кембридж университетінің баспасөзі, 1983. — Vol. 3b. — б. 359–481. — ISBN 0-521-24693-8.
• Хвадай-намак // Кеңестік тарихи энциклопедия: в 16 т. / под ред. Е. М. Жукова. — М.: Кеңес энциклопедиясы, 1974. — Т. 15: Феллахи — Чжалайнор. — Стр. 559.