Хиналугтар
Хыналығтар — Әзірбайжанның солтүстік-шығысындағы халық.[1] Олар Губа ауданының Хыналыг таулы ауылында тұрады. Жалпы саны 2 мың адам.
| кеттитурдур, кетш халх | |
| Хыналығтар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
2 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Тілі өңдеу
Тілі - хыналыг тілі (хиналуг).[2] Әзірбайжан тілі де кең тараған.
Діні өңдеу
Дінге сенушілер: сүнниттік мұсылмандар.[3]
Тарихы өңдеу
Хыналығтар — ежелгі Кавказ Албаниясының тұрғындарының ұрпақтары. Жазбаша дереккөздерде олар туралы алғаш рет 18 ғасырға жатады. Хыналығ 19 ғасырға дейін Шамахы (18 ғасырдың 2-жартысынан – Куба) хандығының құрамында болды.
Кәсібі өңдеу
Дәстүрлі кәсібі – жайылымдық мал шаруашылығы (негізінен қой шаруашылығы). Маусым-қыркүйек айларында хыналығтар төңірегіндегі тау жайлауларында мал бағып, қыстауға жазық далаға айдалды. Сонымен қатар олар арпа, қара бидай, жасымық егіп, тау беткейлеріне егіс үшін террассалар ұйымдастырды. 1930 жылдары орамжапырақ пен картоп өсіре бастады. Қолөнерден – жүннен тоқылған мата (шал), тоқылған жүн шұлық (жораб), бір түсті киіз (кече), ешкі жүнінен арқан жасаудамыған.[4]
Өмір салты өңдеу
Хыналығтар - Әзірбайжандағы ең көне елді мекені - Хыналыг ауылында тұрады. Ғасырлар бойы оқшауланудың арқасында оның тұрғындары бүгінгі күнге дейін басқа еш жерде кездеспейтін ерекше тіл мен салт-дәстүрді сақтай алды. Тұрғындарының барлығы жергілікті халық және 4 руға бөлінген. Әр рудың өз зираты, кілем өректері, киім үлгілері бар.
Хыналығтардың таңғажайып қонақжайлығына қарамастан, олар мұнда бөтен адамдарды қоныстандырмайды. Сонымен қатар, олар тіпті басқа ауыл тұрғындарымен той өткізуге де үзілді-кесілді қарсы. Ауылдың ғасырлар бойы оқшаулануы жергілікті тұрғындардың қонақжайлығына еш әсер еткен жоқ. Кейбір тұрмыстық техниканы, ыдыс-аяқты және кейбір негізгі тұрмыстық заттарды қоспағанда, жергілікті тұрғындардың үйлеріндегі барлық қажетті бұйымдар өз қолдарымен жасалған. Барлығында - жиһаздарды жөндеуден бастап безендіруге дейін жұмыстар қарапайым атқарылған.[5]
Хыналығтардың қоғамдық өмірінде ұжымдастыруға дейін патриархалдық-тайпалық қатынастардың қалдықтары күшті болды. Неке туыстық топ ішінде эндогамикалық болып табылады. Туысқандық некеге басымдық берілді. Неке ата-ананың қалауы бойынша, құн төлеумен – ірі қара (қой), күріш, азырақ – ақшамен жасалған. Әдет-ғұрыптары бойынша келінге 2-3 жыл бойы қайын атасымен, күйеуінің үлкен ағаларымен, нағашыларымен сөйлесуге тиым салынған.
Тұрғын үй екі қабатты, саз балшықтан, тастан жасалған. Төбесі тегіс, топырақ төселген. Еден балшықпен сыланған, терезелердің орнына әйнексіз шағын тесіктер орналастырылған. Екінші қабат тұрғын үй, бірнеше бөлмелері бар (оның ішінде қонақ бөлмесі), бірінші қабат мал ұстауға арналған.
Дәстүрлі хыналығ костюмі Әзірбайжандарға ұқсас. Әр түрлі өлшемдегі және түстердегі бес орамалдан тұратын әйелдер бас киімі тән (ақ және қызыл түстер міндетті болып табылады).
Дәстүрлі тағамдары негізінен сүт өнімдерінен тұрды: ірімшік (сиыр мен қой сүтінен), сүт, қышқыл сүт матсон. Нан арпа мен бидай ұнының қоспасынан пісірілген. Көкөністер кеңінен қолданылады. Мерекелік тағамдар – күріш пен бұршақтан пісірілген ет пен палау.
Дәстүрлі сусындар - шербет (бал қосылған су), жабайы шөптерден жасалған шай.[6]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4666360 Мұрағатталған 4 қаңтардың 2023 жылы.
- ↑ Толковый словарь русского языка. https://sanstv.ru/dict/%D1%85%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%86%D1%8B
- ↑ ХЫНАЛЫГЦЫ https://slovaronline.com/browse/31d2c4be-ac51-3e11-a1c9-4b769f4494b6/%D1%85%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%86%D1%8B
- ↑ Хиналугцы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/697958
- ↑ Хыналыгцы — самый высокогорный народ Азербайджана https://dzen.ru/a/YCw_gq6T5mfSZRPd
- ↑ народы мира / Хыналыгцы http://www.etnolog.ru/people.php?id=HYNA