Хиналугтар

Хыналығтар — Әзербайжанның солтүстік-шығысындағы халық. Олар Губа ауданының Хыналыг таулы ауылында тұрады. Жалпы саны 2 мың адам.

Хыналығтар
кеттитурдур, кетш халх
Бүкіл халықтың саны
2 000
Ең көп таралған аймақтар
Әзербайжан
Тілдері
хыналыг тілі, Әзербайжан тілі
Діні
суннизм

Этнонимі

Хыналығтардың этногенезін зерттеу қиындық туғызуда, өйткені XVIII ғасырдан бұрынғы кез-келген тарихи материалдар жоқ. Г.А. Гейбуллаев Хыналығтардың "кетид" атауын Албан тайпаларының бірі — "кете"/"гат"атауымен байланыстырды. М.С. Гаджиев оларды V/VI ғасырдағы армян тарихшысы Егишенің катши/катишк этнонимімен (katišk) байланыстырды, бұл геламмен (Албан тайпаларының бірі) байланысты деген пікірді ұстанды.

Алғаш рет хыналыг топонимі XIII ғасырда айтылады. Әзербайжан тілінде ол "Хыналыг" деп аталады, ал тұрғындардың өздері оны "кетш", ал өздерін "кетш халх" ("кетш халқы") немесе «каъттиддур» ("ауылдастар") деп атайды.

Тілі

Тілі - хыналыг тілі (хиналуг). Әзербайжан тілі де кең тараған.

Діні

Дінге сенушілер: сүнниттік мұсылмандар.

Тарихы

Хыналығ ауылының балалары

Хыналығтар — ежелгі Кавказ Албаниясының тұрғындарының ұрпақтары. Жазбаша дереккөздерде олар туралы алғаш рет 18 ғасырға жатады. Хыналығ 19 ғасырға дейін Шамахы (18 ғасырдың 2-жартысынан – Куба) хандығының құрамында болды.

Кәсібі

Дәстүрлі кәсібі – жайылымдық мал шаруашылығы (негізінен қой шаруашылығы). Маусым-қыркүйек айларында хыналығтар төңірегіндегі тау жайлауларында мал бағып, қыстауға жазық далаға айдалды. Сонымен қатар олар арпа, қара бидай, жасымық егіп, тау беткейлеріне егіс үшін террассалар ұйымдастырды. 1930 жылдары орамжапырақ пен картоп өсіре бастады. Қолөнерден – жүннен тоқылған мата (шал), тоқылған жүн шұлық (жораб), бір түсті киіз (кече), ешкі жүнінен арқан жасаудамыған.

Тұрмыс салты

Хыналығтар - Әзірбайжандағы ең көне елді мекені - Хыналыг ауылында тұрады. Ғасырлар бойы оқшауланудың арқасында оның тұрғындары бүгінгі күнге дейін басқа еш жерде кездеспейтін ерекше тіл мен салт-дәстүрді сақтай алды. Тұрғындарының барлығы жергілікті халық және 4 руға бөлінген. Әр рудың өз зираты, кілем өректері, киім үлгілері бар.

Хыналығтардың таңғажайып қонақжайлығына қарамастан, олар мұнда бөтен адамдарды қоныстандырмайды. Сонымен қатар, олар тіпті басқа ауыл тұрғындарымен той өткізуге де үзілді-кесілді қарсы. Ауылдың ғасырлар бойы оқшаулануы жергілікті тұрғындардың қонақжайлығына еш әсер еткен жоқ. Кейбір тұрмыстық техниканы, ыдыс-аяқты және кейбір негізгі тұрмыстық заттарды қоспағанда, жергілікті тұрғындардың үйлеріндегі барлық қажетті бұйымдар өз қолдарымен жасалған. Барлығында - жиһаздарды жөндеуден бастап безендіруге дейін жұмыстар қарапайым атқарылған.

Хыналығтардың қоғамдық өмірінде ұжымдастыруға дейін патриархалдық-тайпалық қатынастардың қалдықтары күшті болды. Неке туыстық топ ішінде эндогамикалық болып табылады. Туысқандық некеге басымдық берілді. Неке ата-ананың қалауы бойынша, құн төлеумен – ірі қара (қой), күріш, азырақ – ақшамен жасалған. Әдет-ғұрыптары бойынша келінге 2-3 жыл бойы қайын атасымен, күйеуінің үлкен ағаларымен, нағашыларымен сөйлесуге тиым салынған.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Хыналыг ауылы

Тұрғын үй екі қабатты, саз балшықтан, тастан жасалған. Төбесі тегіс, топырақ төселген. Едені балшықпен сыланған, терезелердің орнына әйнексіз шағын тесіктер орналастырылған. Екінші қабат тұрғын үй, бірнеше бөлмелері бар (оның ішінде қонақ бөлмесі), бірінші қабат мал ұстауға арналған.

Дәстүрлі киімдері

Дәстүрлі хыналығ костюмі Әзірбайжандарға ұқсас. Әр түрлі өлшемдегі және түстердегі бес орамалдан тұратын әйелдер бас киімі тән (ақ және қызыл түстер міндетті болып табылады).

Дәстүрлі тағамдары

Дәстүрлі тағамдары негізінен сүт өнімдерінен тұрды: ірімшік (сиыр мен қой сүтінен), сүт, қышқыл сүт матсон. Нан арпа мен бидай ұнының қоспасынан пісірілген. Көкөністер кеңінен қолданылады. Мерекелік тағамдар – күріш пен бұршақтан пісірілген ет пен палау. Дәстүрлі сусындар - шербет (бал қосылған су), жабайы шөптерден жасалған шай.

Сілтеме

• Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Хиналугтар