Чараймактар
Шараймақтар (чаар-аймак, аймақтар) — Ауғанстанның солтүстік-батысында және Иранның солтүстік-шығысындағы халықтар тобы (джемшидтер, фирузкухтар, таймандар, теймурлар).[1][2][3][4] Жалпы саны шамамен 1,6 млн. адам.[5] Ауғанстанның ресми билігі шараймақтарды тәжік деп жазады. Дегенмен, ғылым тұрғысынан алғанда, олар әртүрлі этникалық топтар. Бұл мәдени және тұрмыстық деңгейде де, сыртқы көріністе де анық байқалады.
| Шараймақтар | |
| чаар-аймактар, аймақтар | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
1,6 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Этнонимі және этногенезі
өңдеуШараймақтар этнонимі иран тіліндегі чар (чахар) – «төрт» және түркі-моңғол аймақтары – «ру, халық» дегенді ұғындырады: «төрт халық» - жемшидтер, фирузкухтар, таймендер және теймурилер жатады. Сонымен қатар зури (сури), таири, хазарей-калаий-нау субэтникалық топтары бар. Шараймақтар жергілікті тәжік халқының түркі-моңғол тайпаларымен араласуы нәтижесінде пайда болды. ХІХ ғасырдың соңына дейін олар негізінен көшпелі өмір салтын ұстанды, рулық бөлінуді сақтап қалды.[6]
Тілі
өңдеуШараймақтар парсы – дари тілінде сөйлейді. Бұл тілді аталған елдердің иран тілдес халықтары бұрыннан қолданып келеді.[7]
Діні
өңдеуДінге сенушілер негізінен сүнниттік мұсылмандар, Иранда шииттер.[8]
Кәсібі
өңдеуДәстүрлі кәсіптері суармалы егіншілік (бидай, арпа, майлы зығыр) және мал шаруашылығы (негізінен қой шаруашылығы). Тұрмыстық қолөнер дамыған, қой, түйе, ешкі жүнінен иіреді, киізден төсеніш жасайды, былғарыдан, теріден бұйымдар тігеді (шапан, көрпе т.б.).[9]
Тұрмыс салты
өңдеуОтбасылық және қоғамдық өмірде патриархалдық рулық дәстүрлер күшті дамыған. Қонақ күту әдет-ғұрыптары сақталған.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
өңдеуШараймақтардың тұрғын үйлері шаруашылық қызмет түріне, қоныстану аймағына және жыл мезгіліне байланысты әртүрлі. Шараймақтардың көпшілігі жазда үйшіктерде немесе шатырларда тұрады. Сонымен қатар олар тастан немесе шикі кірпіштен әр түрлі қысқы үйлер салады. Олардың үйлерінің төбесі жиі тегіс және жиі бір-бірімен байланысты болып келеді.[10]
Дәстүрлі киімдері
өңдеуДәстүрлі киімдері - жейде (пиран), кең балақты шалбар (туммун), жеңі жоқ қысқа жилет (воскат), жеңі бар ерлер жамышы. Бас киімдері ерлерге арналған тақия (салла) немесе әйелдерге арналған орамал. Әйелдер көптеген зергерлік бұйымдарды, соның ішінде мұрындарына сырғаларды тағады.[11]
Дәстүрлі тағамдары
өңдеуДәстүрлі тағамдары – бидай немесе арпа наны, сүт өнімдері (қышқыл сүт, сүзбе, кептірілген ірімшік, май), ұннан жасалған бұқтырылған тағамдар, кеспе, үгітілген ірімшіктегі тұшпара.[12]
Сілтеме
өңдеу
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Чараймактар
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Үлкен Кеңестік Энциклопедия. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Шараймақтар сөзінің мағынасы. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Орыс тілінің түсіндірме сөздігі. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Шараймақтар. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Шараймақтар. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Шараймақтар. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Шараймақтар – арийлер мен моңғол-татарлардың ұрпақтары. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Шараймақтар. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Шараймақтар. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Ауғанстан халықтарының тұрмысы, әдет-ғұрыптары. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы 2004–2017. Тексерілді, 13 желтоқсан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 616. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.