Чуд қазбалары

Чуд қазбалары немесе Көне қазбалар — қола ғасырыда қазылған кен қазбалары.

Чуд қазбалары Кенді Алтайда, Қалбада, Сарыарқада, Жоңғар Алатауы аймағында, Жетісу және Қаратау өңірлерінде және т.б аймақтарда көптеп кездеседі. Жанында бөгде жыныстар үйінділерімен өңделген руда қалдықтары сақталған шағын құдықтар, апандар, жыралар, үңгірлер, қимасы шағын шахталар, кеніштер, штольяндар, еңіс қазбалар, руда желілерін қуалай жүргізілген саңылаулар т.б түрінде кездеседі. Көне заманның руда қазушылары ағаштан, тастан, темірден жасалған еңбек құралдарын, кейде қатты жыныстарды бұзу үшін отты да пайдаланған. Әбден қызған қатты жыныстарға суық су құйғанда бұлар шытынап сынуынан пайдалы минералдар бөгде жыныстардан бөлініп қалып отырған. Тотыққан мыс рудаларына белглі мөлшерде қалайы тасын, касситеритті қосып балқыту арқылы қоланы алған. Қазақстанның көне тұрғындары болып саналлатын чудь тайпаларының өкілдері рудаларды табады да, оларды жер қойнауынан ысырапсыз өндіруді дешберлікпен байытуды да және өңдеу кезінде пайдалы құраушыларды барынша толығынан бөліп алуды да тамаша меңгерген. Чуд қазбаларының қалдық үйінділерінен мысты, алтынды, қалайыны тек спектральдық анализбен анықтауға болады. Мыстың, полиметалдың, қалайының, алтынның қазір айдаланып жүрген ірі кендерінің басым көпшілігі аталмыш кен орындарынан алынған